Mavzu: Òzbekistonda maishiy hizmat kòrsatish sohalarining rivojlanishi

3. Tovarlarni sotuvchi va oluvchi o‘rtasidagi bitim shartlarini bajarilishi statistikasi.
Tovarlar aylanish jarayonini sotuvchi va oluvchi orasidagi bitimni quyidagi ko‘rsatkichlar: jo‘natilgan tovarlar hajmi, ularning assortimenti va muddati bo‘yicha o‘rganish katta ahamiyat kasb etadi. Bitim tuzilayotgan vaqtda tomonlarning huquqi va majburiyatlari va savdoning barcha elementlari kelishib olinadi. SHu kelishuv-bitim shartlarini bajarilish darajasi quyidagicha o‘rganiladi:
1. Hajmi bo‘yicha:

• 
  bir tovar bo‘yicha tovarlarning ayrim turlari bo‘yicha bitimni bajarilish darajasi i_q=q_a/q_b
  
• 
  bitimdagi barcha tovar turlari bo‘yicha bitimni bajarilish darajasi J_qp=q_axp_a/q_bхp_b; bunda,
  

q_axp_a – joriy baholarda hisoblangan amaldagi jo‘natilgan mahsulot hajmi;
q_bхp_b – bitim bo‘yicha jo‘natilishi lozim bo‘lgan mahsulot hajmi;

• 
  amalda jo‘natilgan mahsulot hajmini bitim bo‘yicha jo‘natilish lozim bo‘lgan mahsulot hajmidan absolyut farqi
  

qp=q_ap_a-q_bхp_b;
Bitimni umumiy bajarish darajasi indeksi hajmiga uchta omil ta’sir ko‘rsatadi: tovarlar bahosi, hajmi va assortimenti. Ularning ta’sir etish darajasi omilli indekslar yordamida aniqlanadi.
3.1-jadval Bitim bo‘yicha ulgurji savdo firmasi haridorga ikki хil bo‘yoq yuborishi lozim

Bo‘yoq turi	Tovarlar hajmi,kg.		1 kg bahosi, so‘m		Jo‘natilgan hajmi, m.s.
	Bitim bo‘yicha	Amalda	Bitim bo‘yicha	Amalda	Bitim bo‘yicha	Amalda
	qb	qa	pb	pa	qb*pb	qa*pa
Oq	500	450	20	20	10,0	9,0
Ko‘k	500	530	30	40	15,0	21,2
Jami	1000	980	-	-	25,0	30,2

Tovarlarni jo‘natish hajmi indeksi
J_qp=q_axp_a/q_bхp_b=30,2/25,0=1,208 yoki 120,8% yoki qp=q_ap_a-q_bхp_b=30,2-25,2=+5,2 m.s.
Demak, pul formada bo‘yoqlar jo‘natish hajmi bitimga nisbatan 20,8% yoki 5,2 ming so‘mlik ortiq bo‘gan. Lekin jo‘natilgan bo‘yoq hajmi bitimga nisbatan natural formada 20 kg. (980-1000=-20) yoki 0,2% kam bo‘lgan
J_q=q_a/q_b=980/1000=0,998 yoki 99,8%;
Agar bo‘yoqlarning bahosi va assortimenti bitimda belgilangandek bo‘lsa,
q=q_bp_b х (J_q-1,0)=25 х (0,998-1,0)=0,5 ming so‘mlik kam mahsulot yuborilgan edi.
Assortiment bo‘yicha bitimni bajarilmaganligi tovarni o‘rtacha bahosi 0,408 m.s. yoki 1,6 %ga oshirgan. Bunday holat yuqoriroq bahoga ega bo‘gan ikkinchi tur bo‘yoq salmog‘i yuqori bo‘lgani bilan bog‘liq:
Rb=25000/1000=25s. Ra=450х20+530х30/980=24900/980=25,408s.
Jr_assort=Ra:Rb=25,408:25,0=1,016 yoki 101,6%
Assortiment hisobiga jo‘natilgan mahsulot hajmi 0,4 m.s.ga ortgan
_assort=(Rf-Rb)хq_a=0,408х980=0,4 m.s.
Pul to‘lanadigan kuni amaldagi baho bitim tuzilgan vaqtdagi bahoga nisbatan 21,3% ortgan, natijada jo‘natilgan mahsulot hajmi 5,3 m.s.ga ortgan.
J_r =q_ap_a/q_ap_b=30200/24900=1,213; _r = q_ap_a-q_ap_b=30200-24900=5300 m.s.
SHunday qilib, 3 ta omilning birgalikdagi ta’siri: _r=5,3+(-0,5)+0,4=5,2 m.s.
J_qr=1,213х0,98х1,016=1,208
1,208=1,208