Мавзулар бўйича матн аннотацияси ва охирги янгиликлар

 
9.3. Меҳнат унумдорлиги ва уни ҳисоблаш усуллари 
Меҳнат унимдорлиги иқтисодий категория бўлиб, конкрет сарфланган 
меҳнатнинг натижавийлиги ѐки самарадорлигидир.
Аниқ сарфланган меҳнатнинг натижавийлиги меҳнат унумдорлигидир деган 
тушунча меҳнат унумдорлигининг мазмунини бошқаларига нисбатан аниқроқ ифода 
этади. Вақт бирлиги ичида ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори меҳнат 
унумдорлигининг асосий кўрсаткичини ифодалайди. Маҳсулот бирлигини ишлаб 
чиқариш учун сарфланган вақт миқдори ҳам меҳнат унумдорлигининг иккинчи 
кўрсаткичини ифода этади.
Қишлоқ хўжалигида меҳнат унумдорлиги кўрсаткичлар тизими орқали 
аниқланади. Бунда натурал ва қиймат кўрсаткичлардан фойдаланилади. Натурал 
кўрсаткичларга вақт бирлиги ичида ишлаб чиқарилган ялпи ҳосил ва бир бирлик 
маҳсулот (натура шаклидаги) ишлаб чиқариш учун сарфланган вақт миқдори киради.
Бир ишчи ходим ҳисобига бир йилда ишлаб чиқарилган ялпи маҳсулот миқдори. 
Бу кўрсаткич меҳнат унумдорлигининг энг асосий кўрсаткичларидан биридир. Бу, 
йил давомида ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорини ишчи ходимларнинг ўртача 
йиллик сонига бўлиш йўли билан аниқланади. Бу кўрсаткич сарфланган меҳнатга 
нисбатан ҳам ҳисобланади. Бунда ялпи маҳсулот уни ишлаб чиқарилган вақт, киши-
соатларига бўлиш йўли билан аниқланади. Меҳнат унумдорлиги киши-соатлари 
бўйича аниқроқ ва тўғрироқ ҳисобланади. Чунки ходимларнинг ўртача йиллик сони 
ҳақиқатда сарфланган меҳнатни киши соатларидек аниқ белгиламайди. Бир кишининг 
280 ѐки 260 кун ишга чиққани унинг ҳақиқатда ҳар куни неча соат ишлаганини 
билдирмайди.
Меҳнат унумдорлигининг бу кўрсаткичларини ҳисоблаганда ялпи маҳсулотни 
ҳисоблаш усуллари ҳам катта аҳамиятга эга. Амалда ялпи маҳсулот жорий ва 
солиштирма нархларда ҳисобланади. Узоқ даврларга меҳнат унумдорлигининг 
динамикасини кўрганда солиштирма баҳоларда ҳисобланган ялпи маҳсулотни олиш 
талаб қилинади. Бу кўрсаткичларнинг йилдан – йилга ошгани ижобий ҳисобланади.
1 ѐки 100 ѐки 1000 сўмлик ялпи маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган вақт 
меҳнат унумдорлигининг иккинчи иқтисодий кўрсаткичидир. Сарфланган меҳнат 
киши-соатларида ўлчанади. Бу кўрсаткич натижалари йилдан – йилга камайиб 
боргани яхши. Яъни бир бирлик маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланаѐтган киши-
соатлари миқдори камайиб бориши зарур. Бу иқтисодий ўсишни таъминлайди.

---