Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Olinish usullari. Olefinlar tabiiy va yo‘lovchi gaz, neft hamda neftni qayta ishlash vaqtida chiqadigan gaz tarkibida bo‘ladi. Ayniqsa, Kanada nefti tarkibida olefinlarning miqdori ko‘p.

Olefinlar, asosan, quyidagi usullar bilan olinadi:

1. 
   Olefinlarning quyi molekular gomologlari neftni kreking- lash jarayonida hosil bo‘ladi. Shuningdek, ularni yog‘och va toshko‘mirni quruq haydalganda chiqadigan gazlarni bosim ostida haydash bilan ham olish mumkin. Ammo bunday usul- lar bilan olefinlar olish texnika ehtiyojlarini qondira olmaydi. Shu sababli, olefinlar texnikada to‘yingan uglevodorodlarni yuqori temperaturada (300 — 600°C), katalizator ishtirokida degidrogenlab olinadi.
   

Masalan:

CH₃– CH₂– CH₂– CH₃


Cr₂O₃ 300 °C
_CH₃–CH=CH–CH₃ + H₂
 ^CH₂ ^{= CH — CH}₂ ^{— CH}₃ ^{+ H}₂

2. 
   Sanoatda olefinlar to‘yingan spirtlardan degidratlash usuli bilan ham sintez qilinadi. Masalan, etil spirtni aluminiy oksid katalizatorligida va sulfat kislota ishtirokida 160—180 °C temperaturada degidratlab etilen olinadi. Spirtlardan suvning ajralishi spirtlarning tabiatiga bog‘liq bo‘lib, uchlamchi spirtlar osonlik bilan degidratlanadi. Spirtlardan suvning ajralishi, ko‘pincha Zaysev qoidasiga bo‘ysunadi. Bu qoidaga ko‘ra, suv gidroksil gruppasi hamda vodoroddan hosil bo‘ladi; vodorod atomi kam gidrogenlangan ugleroddan ajraladi:
   

6. 
   — Kimyo
   

129

kislota
CH₃—CHOH—CH—CH₃   CH₃—CH = C — CH₃ + H₂O
CH₃ CH₃