Maxsus ta’lim vazirligi geografiya o`qitish metodikasi

Kundalik kuzatish daftari va tabiat hamda mehnat kalendari (taqvimi). Birinchi sinfda kuzatishlar o‘quv yilining ikkinchi yarmidan boshlab olib boriladi. Ob-havoning o‘zgarishlarini kuzatish g'oyat muhimdir. Osmonning holatlarini kuzatish jarayonida «ochiq», «bulutli», «kam bulutli» tushunchalari; Quyoshni kuzatishda — «sovuq», «juda sovuq» («ayoz»), «iliq», «issiq»; shamolni kuzatganda — «kuchli», «kuchsiz» tushunchalari shakllanadi. Shu vaqtning o‘zida bolalar yog*inning har xil turlari — yomg‘ir, qor, do‘l, tuman, qirov, buldurug‘ haqida tasawurga ega bo‘ladilar.
Bolalar asta-sekin ob-havoni kuzatish natijalarini kundaliklari va sinf tabiat kalendarida har kuni belgilab borishga odatlanadilar. Ob-havo va shamolning kuchi, sekundiga necha metr tezlikda esgani darslikda keltirilgan shartli belgilar bilan belgilanadi.
Ob-havoni kuzatishdan tashqari o‘quvchilar o‘simlik va hayvonlar hayotidagi mavsumiy hodisalami payqashga o‘rganib boradilar. Bolalar o‘simliklar faqat tabiatni bezatib qolmasdan, balki odamlar va hayvonlar uchun zarur ekanligini bilib oladilar: ular oziq beradi, havoni hayot uchun zararli gaz va changlardan tozalaydi.
Kichik yoshdagi maktab o'quvchilari turg‘un, ixtiyoriy diqqatga ega emaslar, shuning uchun ular kuzatishga birdaniga bir necha obyektni qamrab ololmaydilar.
191
O‘quvchilarni kuzatuvchanlikka o'rgatish uchun ularda turg‘11 diqqatni rivojlantirish kerak. Shu maqsadda «Kundalik kuzatis daftari»ni yuritish g'oyat foydalidir. Daftarni muntazam tekshiri va baholab borish lozim. Ayniqsa, sinchkov kuzatuvchanliki namoyon etgan bolalami rag'batlantirish kerak.
Bolalarda turg'un e’tibor va mustaqil kuzatishlar olib boris xohishi rivojlanishi uchun ularni tabiatdagi qiziqarli narsalari ko‘ra olishga o‘igatish lozim.
Buning uchun kuzatishlarning aniq maqsadlarini qo'yisl ularni o'tkazish rejasini belgilash va bajariladigan ishnin ahamiyatini o‘quvchilar ongiga yetkazish zarur. Ekskursiyada faq; u yoki bu narsani topish, u yoki bu hodisani qarab chiqis topshirilmasdan, balki to'plangan eksponatlami maktabga oli kelish, ulardan ko'rgazmali qurol, tarqatma material tayyorlas topshirig'i ham berilishi kerak.

3. 
   4- sinflarda o‘z joyi tabiati va odamlar mehnatini muntazai kuzatish davom ettiriladi. Ularning natijalari tabiat va mehm kundaligida qayd qilib boriladi. Kuzatishlar kalendar jonli, hujjat xarakterga ega bo‘lishi uchun unga sarg'aygan yoki hali yash bo'lgan bargchalami, shuningdek, yilning hozirgi vaqtini v odamlar mehnatini xarakterlovchi suratlar (O‘quvchilar top gan)ni yopishtirish lozim. O‘qitish jarayonida tabiat va mehm kalendarining roli, agar o'qituvchi u bilan ishni har kuni to‘g‘ tashkil etib borsa, ancha ortadi. Kalendarga maxsus ajratilga vaqtda (3—5 daqiqa) har kuni kuzatishlarning natijalarini kiriti borish ishning bu turiga turg'un qiziqishning paydo bo‘lishig olib keladi.
   

Doskaga chaqirilgan o‘quvchi ob-havoni batafsil ta’riflayd tabiat va odamlar mehnatida ko'rgan qiziqarli narsalar haqid gapirib beradi. Uning javobini o'rtoqlari to‘ldiradi va aniqlashtirac (javob albatta jumalda baholanadi), keyin bu axborotning asosiyla: kalendarga yozib qo‘yiladi.
Umumlashtirilgan, tabiat va mehnat kalendarida qayd etilga kuzatishlardan faqat geografiya darslaridagina emas, ball matematika (hisoblashlar, masalalar tuzish, diagrammala chizish), ona tili (insho, tabiatni yoki yil faslini ko'rsatis uchun qiziqarli she’rlar va nasriy asarlardan parchalar tanlasll mehnat ta’limi (o‘quv-tajriba maydonida o‘simliklarni parvaris qilish, tajribalarni umumlashtirish) darslarida ham foydalanis mumkin.
192