ОИВ инфекцияси бўйича эпидемиологик вазият ва ОИВ инфекциясининг олдини олишга қаратилган харакатдаги меъёрий хужжатлар Маърузачи: Вилоят ОИТСга қарши кураш маркази мутахассиси Вилоятда ОИВ инфекцияси аниқланишининг абсолют ва интенсив кўрсаткичдаги динамикаси (2000 – 2021 йил) Вилоятда ОИВ инфекцияси билан яшовчи шахслар сони (01.01.2022 й. холатига 2237 нафар) Вилоятда 2020 -2021 йилларда ОИВ инфекцияси аниқланганларнинг юқиш йўллари бўйича тахлили (% курсаткичи) ОИВ инфекциясининг маъмурий худудлар кесимидаги тахлили (2020-2021 йиллар )
№
|
Маъмурий худудлар
|
2020 йил
| | | |
2021 йил
| | | | | | |
Абс.сон
| |
100 минг аҳолига
| |
Абс.сон
| |
100 минг аҳолига
| | | | |
жами
|
шундан
|
жами
|
шундан
|
жами
|
шундан
|
жами
|
шундан
| | | | |
18 ёшгача болалар
| |
18 ёшгача болалар
| |
18 ёшгача болалар
| |
18 ёшгача болалар
|
1
|
Термиз шахри
|
21
|
1
|
14,1
|
2,1
|
31
|
1
|
16,8
|
1,6
|
2
|
Денов туман
|
42
|
0
|
10,2
|
0
|
33
|
4
|
7,8
|
2,6
|
3
|
Жаркургон тумани
|
17
|
2
|
7,8
|
2,6
|
7
|
1
|
3,1
|
1,2
|
4
|
Кумкургон тумани
|
16
|
1
|
6,6
|
1,1
|
8
|
2
|
3,4
|
2,3
|
5
|
Сариосиё тумани
|
16
|
1
|
7,7
|
1,3
|
29
|
0
|
13,2
|
0
|
6
|
Шурчи тумани
|
13
|
0
|
6,3
|
0
|
6
|
0
|
2,8
|
0
|
7
|
Шеробод тумани
|
8
|
0
|
4,2
|
0
|
6
|
0
|
3,1
|
0
|
8
|
Бойсун тумани
|
2
|
0
|
1,6
|
0
|
5
|
0
|
4,2
|
0
|
9
|
Музрабод тумани
|
6
|
0
|
4,2
|
0
|
7
|
0
|
4,1
|
0
|
10
|
Кизирик тумани
|
4
|
1
|
2,2
|
3,3
|
4
|
0
|
3,4
|
0
|
11
|
Ангор тумани
|
7
|
1
|
5,4
|
4,7
|
7
|
1
|
5,3
|
2,1
|
12
|
Термиз тумани
|
7
|
0
|
5,5
|
0
|
8
|
0
|
7,8
|
0
|
13
|
Олтинсой тумани
|
7
|
0
|
4,0
|
0
|
9
|
0
|
5,0
|
0
|
14
|
Узун тумани
|
9
|
1
|
5,2
|
3,3
|
13
|
0
|
7,4
|
0
|
15
|
Бандихон тумани
|
4
|
0
|
4,7
|
0
|
2
|
0
|
2,5
|
0
| | |
Жами
|
179
|
8
|
6,7
|
0,8
|
175
|
9
|
6,3
|
1,0
| Вилоятда 2021 йилда ОИВ инфекцияси аниқланганларнинг жинслари бўйича тахлили. Вилоятда 2020-2021 йилларда ОИВ инфекцияси аниқланган шахсларнинг ёшлари буйича тахлили. - ОИВ (ВИЧ) – одам организмидаги иммунитет танқислигини келтириб чиқарувчи вирус
- ОИВ инфекцияси – одамнинг иммунитет танқислиги вируси юқганлиги оқибатида келиб чиқадиган сурункали юқумли касаллик
- ОИТС – орттирилган иммунитет танқислиги синдроми – касалликнинг ўзига хос белгилари шаклланган даври, ОИВ инфекциясининг терминал (сўнги) босқичи
ВИРУСНИНГ АНИҚЛАНИШИ - Парижлик Люк Монтанье СПИД касаллигига учраган беморнинг лимфатик безидан ва Америкалик олим Роберт Галло касал қонининг лимфоцит хужайраларидан 1983 йилда олдинма-кетин бир хил вирус ажратишган
- Бу вирус 1985 йил ЖССТ томонидан одамнинг иммунитет танқислиги вируси деб номланган
ЭТИОЛОГИЯСИ - Одамнинг иммунитет танқислиги вируси Retroviridae оиласининг Lentivirus («ленти» - секин, узоқ) кичик оиласига тегишлидир.
- ОИВ нинг тузилиши. Геномнинг ноёб тузилиши ва фермент - қайталама транскриптазанинг мавжудлиги ретровируснинг ўзига хос хусусияти ҳисобланади. Вирус таркибида қайталама транскриптазанинг мавжудлиги генетик ахборотнинг тескари йўналишини: ДНКдан РНКга эмас, аксинча РНКдан ДНКга томон йўналишини таъминлайди.
- ОИВнинг етилган вириони – диаметри 100-150 наномикрон (нм)га яқин бўлган шарсимон шаклдаги заррача. Унда РНКнинг 2та молекуласи, ферментлар, нуклеопротеинлар ва оқсиллар мавжуд. Нуклеокапсиднинг ўзида 2000га яқин р24 оқсили мавжуд.
- Нуклеокапсид р17 матрица оқсилидан иборат бўлган қобиқ билан ўралган, устида 72 та гликопротеинли тиканак (шип) қадалган ташқи икки қатламли липопротеин қобиқ жойлашган. Ҳар бир тиканак трансмембран гликопротеин (gp41)нинг 3 молекуласидан ва юза гликопротеин (gp120)нинг 3 молекуласидан иборат.
- Вирусда репликация учун зарур бўлган қуйидаги ферментлар мавжуд:
- Қайталама транскриптаза (ревертаза);
- Интеграза;
- Протеаза.
ОИВ структураси ва геноми
Қобиғ
ENV – gp 160
gp120
gp41
матрица
p17
ядро
p24
Қайталама транскриптаза
РНК
2-қаватли ёғли қобиғ
ОИВ инфекцияси узоқ давом этувчи сурункали юқумли инфекциялар қаторига кирадиган антропоноз касалликдир. Шахснинг вирусни юқтириб олишга мойиллиги унинг жинси ва ёшидан қатъий назар бир хил ҳисобланади. Одам иммунтанқислик вирусини юқтириб олган шахслар инфекциянинг манбаи ҳисобланади. ОИВ қуйидаги биологик суюқликларда юқори концентрацияда учрайди: - қон;
- шаҳват суюқлиги;
- қин суюқлиги;
- она сути.
Қуйидаги суюқликлар орқали ОИВ юқиш хавфи паст: - орқа мия суюқлиги
- синовиал суюқлик
- плеврал суюқлик
- перитонеал суюқлик
- перикардиал суюқлик
- амниотик суюқлик
ЭПИДЕМИОЛОГИЯСИ
ЭПИДЕМИОЛОГИЯСИ - Қайнатилганда 3-5 мин кейин фаоллигини йўқотади;
- 56 градусда 30 мин кейин фаоллигини йўқотади;
- Қон ва сперма билан зарарланган жойларда
бир неча соат яшайди; - Нина ичида қон миқдори ва ҳароратдандан қатъий назар – бир неча соатдан 48 кунгача яшайди
(қон миқдори кўп бўлганда ва паст ҳароратда бундан кўп яшайди); - таркибида хлор бўлган дезинфекцияловчи воситалар ва водород перекисига таъсирчан, спиртга кам таъсирчан;
ЮҚИШ ЙЎЛИ
ОИВ касаллигини юқиш
йўллари
Қон орқали
Қон ва унинг
маҳсулотлари орқали
Орган ва тўқималарни
кўчириб ўтказиш орқали
Жинсий
Онадан болага
чақалоққа туғруқ
жараёнида
онадан
ҳомилага
Она сути
орқали
Сунъий
Табиий
ОИВ юқмайди
Кўз ёш ва тери
орқали
Қўл бериб сў
рашганда ва
қучоқлашганда
Ҳашорат
лар чаққанда
Умумий
транспорт
воситасида
Аксирганда
ва йўталганда
Умумий ҳожат
хона, ҳаммомдан
фойдаланган
да
Идиш-товоқ
лардан ва
кўрпа-тў
шак
орқали
Битта
хонада
яшаганда
- Адсорбция ва эндоцитоз йўли билан вируснинг ҳужайрага кириши;
- Вирус РНКси асосида провирус ДНКнинг синтези ва унинг ҳужайра гени билан интеграцияси;
- Янги вирус оқсилларининг шаклланиши;
- Янгидан ҳосил бўлган (етилган) вирионларнинг ҳужайрадан қонга чиқиши.
- Вируснинг тўлиқ ҳаётий цикли жуда тез амалга ошади. Бир кунда миллионлаб янги вируслар шаклланади, шу сабабли вақт ўтиши билан организмда ОИВнинг янги ўзгарган вариантлари тўпланиши мумкин. Вируснинг ўзгарувчанлиги натижасида турли хусусиятли, жумладан ретровирусларга қарши воситаларга чидамлилиги билан фарқланадиган штаммлари пайдо бўлиши мумкин.
ОИВ ИНФЕКЦИЯСИНИНГ ПАТОГЕНЕЗИ - Вирус таъсирида CD4+ ҳужайраларининг доимий равишда зарарланиши оқибатида иммунтанқислик ҳолати ривожланиб боради.
- Иммунтанқислик патогенезида схематик равишда икки босқични ажратиб кўрсатиш мумкин.
- 1. CD4+ҳужайралар сонининг аста-секин камайиши – касалликнинг клиник латент босқичига мос келади. Организмда вирус сонининг кўпайиб бориши иммун тизим емирилишини тезлаштиради.
- 2. CD4+ ҳужайралар сонининг кескин камайиб кетиши - касалликнинг клиник ифодаланган босқичига мос келади.
- Иммунтанқислик ривожланиши оқибатида шартли-патоген микроорганизмлар фаоллашиб, патогенлик хусусиятларини намоён қилади, натижада «оппортунистик» инфекцияларнинг клиник белгилари пайдо бўлади.
- Иммунтанқисликнинг бир кўриниши сифатида, суяк кўмигида ҳужайра шаклланишининг дастлабки босқичларида ривожланиши тўхтаган ўзак ҳужайралар фаол кўпайиши мумкин. Ушбу ҳужайраларнинг тўлиқ шаклланмаслиги организм учун ёт бўлган антиген мавжудлигини кўрсатади. Шаклланмаган ўзак ҳужайралар иммунтанқислик шароитида тўхтовсиз кўпаяди. Мазкур ҳолат ОИВ инфекцияси юққан беморларда тез ривожланадиган хавфли ўсма касаллиги (Т-лимфомалар, Капоши саркомаси ва бошқалар) келиб чиқишига олиб келади.
- Вирусни асаб тўқимаси ҳужайраларида кўпайиши, уларнинг нобуд бўлишига ва аутоиммун реакциялар ривожланишига сабаб бўлади, натижада асаб тизими издан чиқади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
