Mazmunı : Kirisiw I bap. Fizikalıq-ximiyalıq analiz usılları

Kurs jumısınıń maqset hám wazıypaları. Bul kurs jumısınıń maqseti elektroximiya, galvanik elementler hám galvanik elementler termodinamikasın úyreniw analiz etiwden ibarat.
Bul maqsetlerden kelip shıǵıp tómendegi wazıypalar qoyıladı :
1. Fizikalıq-ximiyalıq analiz usılların úyrenip shıǵıw ;
2. Galvanik elementler haqqında maǵlıwmatlardı kórip shıǵıw ;
3. Galvanik elementler termodinamikasın úyreniw.

I Bap. Fizikalıq-ximiyalıq analiz usılları hám Ózbekstan Respublikası Prezidenti ximiya sanaatın rawajlandırıw boyınsha tapsırmaları
1. 1. Fizikalıq-ximiyalıq analiz usılları
Fizikalıq-ximiyalıq analiz - element yamasa sistemanıń fizikalıq ózgeshelikleri menen onıń quramı ortasındaǵı baylanıslılıqtı úyrenetuǵın ximiyalıq termodinamika usılı. Fizikalıq-ximiyalıq analizde sistemanıń túrli fizikalıq ózgeshelikleri, kóbinese fazalıq ótiwi hám basqa ıssılıq ózgeshelikleri (ıssılıq ótkizgishligi, ıssılıq sıyımlılıǵı, ıssılıqtan keńeyiwi), elektr (elektr ótkizgishligi, dielektrik sińiriwshiligi), optikalıq (sıńdırıw kórsetkishi), tıǵızlıq, jabısqaqlıq, qattılıq sıyaqlı ózgeshelikleri uyreniledi. Tekserilip atırǵan obekttiń rentgen strukturalıq analizi, mikroskopik metallografiya hám basqa usılları menen anıqlanatuǵin xarakteristikalarınan da paydalanıladı.
Fizikalıq-ximiyalıq analizdiň tiykarǵı usılı — qăsiyet (qurami ) ózgeriwi menen jaǵday ózgeriwi (quram — tra, quram — basım hám t.b. ) nıń geometriyalıq analizine tiykarlanǵan. Sebebi fazalar teń salmaqlılıqların analitikaliq anıqlaw usılı qıyın bolıp, fazalar tarawin shama menen anıqlay aladı. Diagrammalardı geometriyalıq analiz qılıw usılı faza strukturası hám quramınıń ózgeriwin tuwrı anıqlawǵa múmkinshilik beretuǵın birden-bir usıl esaplanadı. Bul fizikalıq-ximiyalıq analizdiň ayırımlari kóp fazalı, kóp komponentli sistemalar — eritpeler, minerallar, eritpeler, karbidlar, oksidler, yarım ótkizgish hám oǵada kŭshli ótkizgish materiallar, organikalıq birikpelerden ibarat sistemalar hám basqalardı izertlew ushin zárúrli usılǵa aylanıwına keń jol ashadı.
Fizikalıq ximiyalıq analiz ximiya hám ximiya texnologiyanıń barlıq tarawlarında, sonıń menen birge, metallurgiya, geomineralogiya izertlewlerinde hám basqalarda qollanıladı.
Fizikalıq-ximiyalıq analiz usıllarına tómendegiler kiredi:
-Spektrial hám basqa optikaliq analiz element penen elektromagnit nurlardiń tásiri nátiyjesinde túrli ózgeriwlerdi ólshewge tiykarlanǵan (emission spektrial analiz, atom-jutiw spektroskopiyası, infraqızıl nurlar spektroskopiyası, spektrofotometrik analiz hám basqalar ).
-Ajıratıw hám konsentrlew analiz elementlerinıń eki faza arasında bólistiriliwine tiykarlanǵan (ekstrakciya, xromotografiya hám taǵı basqa ).
-Elektro-ximiyalıq analiz elektro-ximiyalıq hádiyseler waqtında analiz etiletuǵın eritpede ózgeretuǵın elektro-ximiyalıq kórsetkishlerdi ólshewge tiykarlanǵan (potenciometrik, konduktometrik, amperometrik hám basqalar ).
Optikalıq usıllarda sistemanıń quramı hám optikalıq qásiyetleri arasındaǵı baylanısıwınan paydalanıladı (jaqtılıq jutılıwı, jaqtılıq shashırawı, jaqtılıqtıń sınıwı, sındırıw kórsetkishi hám basqalar ).
Xromotografik metodlar kóp komponentli sistemalarda sol komponentlerdi bir- birinen ajıratıw hám analiz etiwge tiykarlanǵan.
Xromotografiyanıń da túrleri kóp, olarǵa tómendegiler kiredi:
Ion almaslaw xromotografiyasi.
Gaz - suyıqlıq xromotografiyasi.
Suyıqlıq xromotografiyasi.
Juqa qatlamlı xromotografiya.
Qaǵaz daǵı xromotografiya.
Bulardıń awıl xojalıǵına ne baylanısı bar? , - degen soraw tuwılıwı múmkin. Baylanısı sonnan ibarat awıl xojalıq ónimleri hám sharbaq ónimleriniń ónimi tuwrıdan-tuwrı jerdiń quramı, ondaǵı makro, mikroelementlerdi anıqlaw, jerge salınǵan tóginler, qurami zăhărli elementler hám basqalarǵa baylanıslı. Olardan tısqarı awıl xojalıǵı hám atiz ónimleriniń sapasın anıqlaw hám biliw ŭlken áhmiyetke iye.
Ekstrakciya — elementlerdi eritpeden yamasa qattı element qospalarınan ajıratıp alıw usıllarınan biri bolıp tabıladı. Ekstrakciya ajıralıp atırǵan zat hám qospalardiń hár túrlı eritiwshilerde hăr q8iyli eriwine tiykarlanǵan.
Ekstrakciya quramalı fizikalıq-ximiyalıq process bolıp, elementtıń bir-biri menen qospaytuǵın eki suyıqlıq arasında bólistiriliwi hám massalar tásiri nızamlarına boysınadı. Analizde suwlı eritpelerden elementler organikalıq eritiwshiler járdeminde ekstrakciya etip alınadı. Ekstrakciyada isletiletuǵın tiykarǵı túsinikler:
Ekstrakciya reagent — taza organikalıq eritiwshi yamasa qandayda bir reagent retinde anıqlanatuǵın elementti suw fazasınan ajıratıp (siǵip) shıǵarıwshı element.
Ekstrakt — suw fazasınan ekstrakciya etilgen, yaǵnıy ajıratıp alınǵan element.
Reekstrakciya — ekstrakciyaǵa keri process.
Reekstragent — ekstrakttan suw fazasına ótken eritpe.
Reekstrakt — bólek alınǵan suw fazasındaǵı ekstrakt.
Ekstragenttiń fizikalıq yamasa ekstrakciyalaw ózgesheligin jaqsılaw, geyde suyıltırıw ushın inert organikalıq eritiwshiler isletiledi.
Erigen A elementtıń eki faza arasında bólistiriliwi, erigen element konsentraciyasın birinshi fazada kȏbeyip, ekinshi fazada azayıwı bolıp esaplanadı.