Mazmunı : Kirisiw I bap. Fizikalıq-ximiyalıq analiz usılları

1.3 Galvanik elementler haqqında
Galvanik elementler — elektr tokı derekleriniń ulıwma atı ; elektrolit hám oǵan batırılǵan hár qıylı metal eki plastinka (elektrod ) lardan ibarat. Bunday elementlerdiń jaratılıwına italyan alımı, fiziolog L.Galvani haywanlar ústinde ótkergen tájiriybeler tiykarǵı tŭrtki boldı (atı sonnan). Galvanik elementlerde ximiyalıq reakciya nátiyjesinde payda bolǵan energiya tikkeley elektr energiyasına aylanadı. A. Volta jaratqan, Volta birinshi Galvanik elementler bolǵan. XIX ásir ortalarına shekem Galvanik elementler birden-bir elektr tokı deregi esaplanǵan. Elektrodlardan biri (oń) anod, ekinshisi (teris) katod dep ataladı. Reakciya nátiyjesinde elektrodlarda potenciallar parqı payda boladı. Bul elektrodlardı tutastirip turatuǵın simda elektr tokı payda boladı. Eń kóp tarqalǵan Galvanik elementlerde oń elektrod ornında kómir tayaqsha, teris elektrod ornında rux tayaqsha, elektrod ornında bolsa novshadil eritpesi isletiledi. Suyıq elektrolit ornında gewek pastalar qollanilsa, «qurǵaq» element (Leklanshe elementi) payda boladı. Galvanik elementlerde reagentlar sarplanıp (zaryadsızlanip) bolǵanınan keyin ol qayta islewge jaramsız halǵa keledi, yaǵnıy olardı qayta zaryadlap bolmaydı. Galvanik elementler oylap tabılıwı menen tok qásiyetlerin úyreniw hám odan paydalanıw múmkinshiligi júzege keldi, elektrotexnikanıń pán retinde qáliplesiwine tiykar salindi.
Ximiyalıq termodinamika ulıwma termodinamikanıń nızam hám túsinikleri ximiyalıq processlerde nátiyjeni ámelde qollanıwǵa boladi. Ximiyalıq termodinamikanıń nizamlıqların keltirip shıǵarıw ushın sistemanıń baslanǵısh hám aqırǵı jaǵdayın, sonıń menen birge process baratırǵan shárt - sharayatlardı (temperatura, basım hám h. b.) biliw kerek.
Ximiyalıq termodinamikanıń kemshiligi - elementtiń ishki dúzilisi hám baratırǵan process mexanizmi haqqında hesh qanday juwmaq etilmeydi. Termodinamika úsh bólimnen, anıqraǵi úsh nızam hám olardıń nátiyjeni ámelde qollanıwınan ibarat. Bul nızamlar postulat xarakterine iye. Yaǵnıy bul nızamlardı tuwrıdan-tuwrı tastıyıqlap, keltirip shıǵarıp bolmaydı, lekin adamzattıń mıń jıllıq ómir tájiriybeleri olardıń tuwrılıǵın tastıyıqlap turıptı. Sol sebepli ayirim jaǵdaylarda bul nızamlardı 1, 2, 3-postulatlar dep da ataydı. Basqa tárepten bul nızamlardı bir- birinen keltirip shıǵarıp bolmawi hám olardan sol bólim ushın ǵana nizamlıqlar shıǵarılǵanı ushın olardı geyde baslabmalar da dep ataydi. Yaǵnıy birinshi baslanba, ekinshi baslanba hám t. b.
Ximiyalıq termodinamikada ulıwma termodinamikadaǵı túsinik, terminler isletiledi. Bulardan eń tiykarǵısı, kóp qollanılatuǵın sistema bolıp tabıladı.
Sistema dep, real yamasa shártli túrde sırtqı ortalıqtan ajıratılǵan hám bir- biri menen turaqlı tásirde bolıp turǵan elementler (dene) yamasa elementler toparına aytıladı.
Mısal : pikirdegi gaz yamasa qandayda bir kólemdegi suyıqlıq hám t. b.
Sistemalar izolirlengen yamasa izolirlenbegen bolıwı múmkin.
Izolirlengen sistema dep, sırtqı ortalıq penen element hám energiya almaspaytuǵin, sonlıqtan kolemi hám energiyası turaqlı bolǵan sistemaǵa aytıladı.
Egerde sistema sırtqı ortalıq penen energiya hám element almas sa bunday sistemalar ashıq ; eger tek energiya almasinuwiǵana júz bolıwı múmkin bolıp, element almasinuwi bolmasa sistema jabıq dep ataladı. Jabıq sistemaǵa ıssılıq keliwi yamasa odan ketiwi múmkin.
Eger process dawamında sistemada ıssılıq ajıralmaytuǵın yamasa oǵan jutılmasa bunday process - adiabatik process dep ataladı.
Sistemanı xarakterleytuǵın fizikalıq hám ximiyalıq ózgeshelikler jıyındısına termodinamikaliq sistemanıń jaǵdayı dep ataladı. Termodinamikaliq sistemanıń jaǵdayın termodinamikaliq parametrler (ózgeshelikler) xarakterleydi. Bularǵa temperatura, basım, kólem, konstentraciya hám basqalar kiredi. Bular eki qıylı-ekstensiv hám intensiv bolıwı múmkin.
Ekstensiv ózgesheliklerge sistemanıń massasına baylanıslı bolǵan ózgeshelikler - salmaqlıq, massa, sistemanıń kolemi sıyaqlılar kiredi. Sistemanıń massasına baylanıslı bolmaǵan ózgeshelikler - temperatura, basım, potencial, molyal kólem, salıstırma kólem hám basqalar intensiv ózgeshelikler dep ataladı.
Sistemada keminde bir termodinamikalıq parametrdiń ózgeriwine termodinamikalıq process dep ataladı.
Processlerdiń barıw sharayatlarına qaray izobarik, izotermik, izoxorik, adiabadik, izobarik - izotermik hám basqa túrdegi processler dep ataladı. Mısal ushın, basım ózgermeytuǵın (Rconst) sharayatta baratuǵın process- izobarik process dep ataladı.