Mazmuni Kirisiw 3

1. 3 Pul bazarındaǵı teń salmaqlılıq. Pul bazarınıń aqshaǵa talap hám usınıs ózgeriwine reakciyası
Pul bazarındaǵı teń salmaqlılıq aqshaǵa talap hám pul usınısı ortasındaǵı óz-ara baylanıslılıq processinde ornatıladı hám aqshaǵa talap kólemi pul usınısı kólemine teń bolǵan bazardıń sonday jaǵdayı menen harakterlenedi. Pul bazarındaǵı teń salmaqlılıq - bul ekonomikalıq agentler aktivleri portfelinde bolıwdı qálegen pul muǵdarı, belgili bir pul siyasatı sharayatında Oraylıq bank (bank sisteması ) tárepinen usınıs etiletuǵın pul muǵdarı teńligin ańlatadı.
Pul bazarı derlik mudami teń salmaqlılıqtı saqlawǵa ıntıladı, sebebi kóplegen dáldalshılar derlik bir demde teń salmaqlılıqtı keltirip shıǵaratuǵın faktorlarǵa tásir kórsetip, oǵan ámel qılıwadı.
Pul bazarında teń salmaqlılıqtı ornatıw procesi grafik formada sáwlelendiriliwi múmkin (3-súwret). Kelin', onıń tásirin Oraylıq bank tárepinen alıp barılıp atırǵan sheklewli pul-kredit siyasatı mısalında kórip shıǵamız.

3-súwret - Pul bazarındaǵı teń salmaqlılıq

Pul massası iymek sızig'i Ms procent stavkasınıń hár bir ma`nisinde usınıs etilgen pul muǵdarın kórsetedi. 3-suwretdegi qanada Ms iymek sızig'i vertikal formaǵa iye, bul Oraylıq banktiń procent stavkasınıń ózgeriwine qaramastan pul massasın turaqlı dárejede ustap turıw siyasatın názerde tutadı. Aqshaǵa talap iymek sızig'i unamsız qıyaǵa iye hám Md iymek sızig'i menen ańlatpalanadı.

Teń salmaqlılıq pul usınısı hám usınıs iymek sızıqları kesilisken noqatda jaylasqan - E. Sol noqatda M * (abstsissada) hám i * (ordinatada ) teń salmaqlılıq bahaları alınadı. bank sistemasına teń salmaqlılıqlı procent stavkası boyınsha usınıs etilgen pul muǵdarı menen xojalıq jurgiziwshi sub'ektler qálegen pul muǵdarı. Sonday etip, M * ga teń bolǵan belgili pul massası ushın teń salmaqlılıq i * ga teń procent ma`nisinde eriwiladi.
Aytayiq, procent stavkası teń salmaqlılıq dárejesinden joqarı bolsa. Bul pulni saqlawdıń múmkinshilik bahasınıń asıwın ańlatadı. Aqshaǵa bolǵan talap Mi ga túsedi.
Xojalıq jurgiziwshi sub'ektler ushın pulların alternativ aktivlerde saqlaw jáne de paydalı boladı hám olar onı, mısalı mámleket kerekli na'rselerdisatıp alıwǵa jumsawdı qáleydi. Ekonomikalıq agentler odan qutılıwǵa háreket etetuǵın artıqsha pul boladı. Usınıń menen birge, bank sisteması baxaları kóteriletuǵın mámleket qımbatlı qaǵazların satıp alıw arqalı artıqsha pullardan qutıladı. Bazar mexanizmleriniń háreketi sońıında aqshaǵa talap hám usınıs dáslepki teń salmaqlılıq dárejesinde ornatilmawshiliqqa alıp keledi. Usınıń menen birge, procent stavkası i1 dárejeden i * dárejegeshe paseyedi.
Eger procent stavkası teń salmaqlılıq dárejesinden tómen dárejege tusse, ol halda pulni saqlawdıń múmkinshilik qárejetleri azayadı, sol sebepli kem bolǵan aqshaǵa talap asadı. Xojalıq jurgiziwshi sub'ektler (kommerciya bankleri, úy xojalıqları ) ózleriniń qarjların kóbeytiw hám usınıń menen birge múddetli depozitlarini jabıw ushın ózleriniń mámleket qımbatlı qaǵazların satıwdı baslaydılar. Buǵan juwapan kommerciya bankleri múddetli depozitlar boyınsha joqarı procent stavkaların usınıwdı baslaydılar. Bazarda mámleket kredit obligatsiyalari profitsiti olardıń qadrsizleniwine hám rentabelliktin' asıwına alıp keledi. Teris process rawajlana baslaydı, bul i * procent stavkası boyınsha aldınǵı dárejedegi teń salmaqlılıqtı qayta tiklew menen juwmaqlanadı.
Kórip shıǵılǵan eki jaǵdayda da uyqaspawshılıq qana daǵı A (birinshi jaǵdayda ) hám B (ekinshi jaǵdayda ) noqatlarına tuwrı keldi.
Pul bazarındaǵı uyqaspawshılıq aqshaǵa bolǵan talap yamasa pul usınısınıń ózgeriwi nátiyjesinde de payda bolıwı múmkin. Grafik tárepten bul Md hám M1 iymek sızıqlarınıń uyqas jılısıwın ańlatadı.
Aqshaǵa bolǵan talap hám usınıstıń ózgeriwi pul bazarındaǵı teń salmaqlılıq jaǵdayınıń ózgeriwine qanday tásir etiwin kórip shıǵamız. Pul usınısı olarǵa bolǵan talap dárejesinde ózgergen bolsın (4-súwret).

4-rasm - taklifning o'zgarishi pul bozorining muvozanatiga ta'siri
Oylap koreyik , pul bazari Er nuqtasida muvozanat holatida. Eger qollaniwdag'i pul miqdori kamayib ketsa, ol jag'dayda pul massasi iyri sizig'i Ms1 jag'dayinan Ms2 jag'dayina o'tedi.Zapaslardin' aniq bir da'rejesi menen bankler ekonomikaliq agentler da'slepki protsen stavkasi boyinsha aliwin qa'legen M1 mug'dardagi pul mug'dari usinis qila almaydi. Bunday jagdayda tijarat bankleri o'zlerinin zapaslarin ma'mleket qimmatli qag'azlarin satiw arqali toltiriwga umtiladi. Ja'nede, ular kredit olish uchun talablarni kuchaytiradi, bu esa foiz stavkasining oshishiga olib keladi. Bunga javoban iqtisodiy sub'ektlar pulga emas, balki boshqa, muqobil (ko'proq foydali) aktivlarga ko'proq ustunlik berishni boshlaydilar.Oxir oqibat, ta'minot egri chizig'i siljiydi va Md va Ms2 egri chiziqlari kesishgan joyda E2 nuqtada yangi muvozanat darajasi o'rnatiladi. Iqtisodiy sub'ektlar istagan pul miqdori bank tizimi tomonidan taklif etilayotgan pul miqdoriga to'g'ri kelganda biz yangi muvozanat holatini olamiz. Ushbu yangi muvozanat holati M2 (M2 i1,) ga mos keladi. Qarama-qarshi jarayonda fikrlash mantig'i o'xshashdir.Endi nominal milliy daromadning o'sishi natijasida pulga bo'lgan talab o'zgarganda, pul massasining doimiy darajasida nima sodir bo'lishini ko'rib chiqamiz (5-rasm).

5-súwret - Talap ózgeriwiniń pul bazarındaǵı teń salmaqlılıqǵa tásiri
Pul bazarındaǵı dáslepki teń salmaqlılıq E1 noqat daǵı jaǵday menen xarakterlenedi, procent stavkası i1 de nominal milliy paydanıń ósiwi aqshaǵa bolǵan talaptı asıradı, bul aqshaǵa bolǵan talap iymek sızig'ining pozitsiyadan jılısıwında ańlatpalanadı. Md1 ni Md2 jaǵdayına ótkeriń. Aqshaǵa bolǵan talaptıń ósiwi ekonomikalıq agentlerdi qımbatlı qaǵazlardı satıw menen bir qatarda qarızǵa pul alıwdı xoshametlentiredi. Bul mámleket qımbatlı qaǵazlarınıń bazar baxasınıń tómenlewine hám procent stavkasınıń eliriwine alıp keledi. Belgilengen pul massası sharayatında procent stavkası i2 dárejesine kóterilganda E2 teń salmaqlılıq jaǵdayına eriwiladi. Bunda aqshaǵa talaptıń ma`nisi pul usınısınıń ma`nisine sáykes keledi.
Ulıwma alǵanda, aqshaǵa bolǵan talap milliy ekonomika daǵı unamlı ózgerisler nátiyjesinde ósiwi múmkin: nominal milliy paydanıń ósiwi, islep shıǵarıw kúshleriniń ózgeriwi, kútiwler, bank nızamchiligi hám hk. Bul talap iymek sızig'ining jılısıwında grafik kóriniste boladı. Ońǵa.
Ekonomikalıq agentler ushın aktivler portfeliniń dúzilisi naq aqshaǵa qaray ózgeredi. Bul qımbatlı qaǵazlar sawdasınıń kóbeyiwine hám kredit resurslarini izlew zárúrligiga alıp keledi. Pul usınısı sheklengenligi sebepli, qısqa waqıt ishinde bunıń haqıyqıy nátiyjeleri procent stavkalarınıń asıwı hám mámleket qımbatlı qaǵazlarınıń tozıwı boladı.
Eger pul massası iymek sızig'i qıysıq bolsa, ol jaǵdayda aqshaǵa bolǵan talaptıń ósiwi procent stavkasına dáslepki tásir kórsetedi. Haqıyqıy procent stavkası Oraylıq bank tárepinen belgilengen stavkadan asıp ketkenligi sebepli, ekinshisi májburiy rezerv stavkasın pasaytiradi yamasa ashıq bazarda mámleket qımbatlı qaǵazların satıp aladı. Bul háreketler kommerciya bankleriniń artıqsha rezervleriniń kóbeyiwine hám nátiyjede kreditlerdiń kóbeyiwine alıp keledi. Ekonomikada pul massası muǵdarı kredit payızınıń jańa teń salmaqlılıq ma`nisinde jańa teń salmaqlılıq payda bolǵanǵa shekem ko'payadi.