Mazmuni Kirisiw 3

2.2Pul-kredit siyasatı : maqsetleri, quralları, túrleri.
Pul-kredit siyasatı túsinigi, onıń maqsetleri. Pul-kredit (pul-kredit) siyasatı degende ekonomikanı tártipke salıw maqsetinde húkimet tárepinen pul-kredit salasında ámelge asırilatuǵın ilajlar kompleksi túsiniledi. Onı oraylıq bank ámelge asıradı. Pulni tártipke salıw procesi 2 basqıshnı óz ishine aladı. Birinshi basqıshda oraylıq bank pul sferasi parametrlerine tásir etedi. Ekinshisinde ózgertirilgen parametrler islep shıǵarıw maydanına ótkeriledi. Soǵan kóre, pul-kredit siyasatınıń aralıq hám juwmaqlawshı maqsetleri bar. Tiykarǵı maqsetler: turaqlı ekonomikalıq ósiw, xalıq bandligining joqarı dárejesi, baxalardıń salıstırǵanda turaqlı dárejesi, mámleket tólew balansınıń teń salmaqlılıqı. Pul-kredit siyasatınıń ústin turatuǵın maqseti mámlekette baxalar dárejesin turaqlılastırıw bolıp tabıladı.
Ornatılǵan juwmaqlawshı maqsetlerge tek aralıqlardı tuwrı tańlap alıw arqalı erisiw múmkin, sebebi olar ortasında bekkem baylanıslılıq bar. Bul pul massası kólemi, procent stavkası dárejesi, kreditler kólemi. Pul-kredit siyasatı quralları. Pul-kredit siyasatınıń natiyjeliligi kóp tárepten pulni tártipke salıw quralların tańlawǵa baylanıslı. Áwele, olar ulıwma kredit kapital bazarına tásir kórsetetuǵın ulıwma hám ayırım tarmaqlardı kreditlash, ayırım tarawlardı kreditlash ushın tártiplestiriletuǵın selektiv bolǵanlarǵa bólinedi. Sonıń menen birge, tártipke salıwdıń tikkeley bolmaǵan (ekonomikalıq ) usılları hám tuwrıdan-tuwrı (basqarıw ) usılları bar. Pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı quralları tómendegiler bolıp tabıladı: diskont stavkasınıń ózgeriwi, májburiy rezervlerdiń ózgeriwi, ashıq bazar operatsiyaları.
Diskont stavkasın ózgertiw - bul Oraylıq bank banklerdiń pul bazası hám likvidliligiga tásir kórsetetuǵın pulni tártipke salıwdıń eń áyyemgi usılı. Likvidlik degende kommerciya bankleriniń óz minnetlemelerin naq pulda waqıtında tólew qábileti túsiniledi. Bul ámeldegi rezervler kólemine, depozitlarning dúzilisine, kredit alıw múmkinshiligi hám ekonomikalıq jaǵdayǵa baylanıslı.
Likvidlikni asırıw usıllarınan biri bul bankten kredit aldılarr. Bank banklararo bazar daǵı basqa kommerciya banklerinen yamasa Oraylıq bankten chegirma (chegirma) dep atalǵan ayna arqalı qarız alıwı múmkin. Oraylıq bank, qaǵıyda jol menende, mámleket qımbatlı qaǵazları qawipsizligine qarsı kreditler beredi hám qarız alıwshınan belgili procentlerdi aladı. Bul procent stavkası diskont stavkası dep ataladı.
Bank likvidligi hám kredit beriw kólemlerin tártipke salıwǵa múmkinshilik beretuǵın qural bul májburiy rezerv stavkasınıń ózgeriwi. Rezerv amanatshılarǵa bankrotlik jaǵdayında pul tólewdi kepillik beriw zárúrshiligi menen baylanıslı halda júzege keldi. Biraq, 1929 -1933 jıllardaǵı krizis. bul rolda zárúr rezervler nátiyjeli emesligin kórsetdi. Depozitlarni qamsızlandırıwlaw pulni qaytarıp beriwdi kepillik beriw ushın isletiline baslandı hám házirde rezerv talapları pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı qurallarından biri bolıp tabıladı. Oraylıq bankler onı kredit hám finans sistemasınıń barlıq qurallarına da, tańlap da qóllawları múmkin. Házirde bron qılıw barlıq kommerciya bankleri hám basqa depozit mákemeleri ushın májburiy bolıp tabıladı. Oraylıq bankler ádetde bir qatar rezerv talapların belgileydiler. Bank rezervleriniń quramı olardı parıqlaw kriteryaları retinde tańlanıwı múmkin. Sonday eken, eger maqset xalıq amanatların kóbeytiwden ibarat bolsa, ol jaǵdayda Oraylıq bank múddetli depozitlar ushın tómenlew, talap etiletuǵın depozitlar ushın joqarı stavkalardı belgilewi múmkin. Inflyatsiya dáwirinde oraylıq bank rezerv stavkasın asırıwı múmkin. Ádetde, bankler buǵan bir waqtıniń ózinde májburiy rezervlerdi kóbeytiw hám kredit beriwdi kemeytiw arqalı juwap beriwedi. Oraylıq bank tárepinen rezerv stavkasınıń tómenletiliwi májburiy rezervlerdiń bir bólegin artıqsha muǵdarına ótkeredi hám usınıń menen kommerciya bankleriniń kredit beriw arqalı pul jaratıw qábiletin hám usınıń sebepinen mámlekette pul usınısın asıradı.
Pul-kredit siyasatınıń bunday jardeminden paydalanǵande, sonı esta saqlaw kerek, májburiy rezerv koefficiyentindegi kishi ózgerisler de rezervler kóleminde, kredit operatsiyaları kólemi hám quramında sezilerli jılısıwlardı keltirip shıǵaradı.
Pul bazarın monıtorıń qılıwdıń eń zárúrli quralı - Oraylıq bank óziniń operatsion tártipke salıw quralı retinde paydalanatuǵın ashıq bazar operatsiyaları. Olardı qóllawdıń tiykarǵı shárti - mámlekette rawajlanǵan qımbatlı qaǵazlar bazarınıń bar ekenligi.
Ashıq bazar daǵı operatsiyalardıń mánisi kommerciya banki tárepinen xalıqqa mámleket qımbatlı qaǵazların satıp alıw hám satıw bolıp tabıladı. Bul halda satıp alıw hám satıw ob'ekti barlıq túrdegi qımbatlı qaǵazlar bolıwı múmkin, biraq tiykarǵı rolni qısqa múddetli mámleket qımbatlı qaǵazları oynaydı. Ashıq bazarda operatsiyalardı ámelge asırıw processinde oraylıq bank birinshi náwbette pul bazası kólemine tásir etedi. Eger pul massasın kóbeytiw zárúr bolsa, oraylıq bank qımbatlı qaǵazlardı satıp alıwdı baslaydı.
Eger pul massasın kemeytiw zárúr bolsa, Oraylıq bank kommerciya banklerine, xalıqqa mámleket qımbatlı qaǵazların sotadi
Pul mámilesine tásir ótkeriw ushın Oraylıq bank tárepinen sırt el valyutasın satıp alıw -satıw sıyaqlı pul-kredit siyasatı jardeminden da paydalanıw múmkin. valyuta bazarındaǵı intervensiyalar dep atalatuǵın bunday operatsiyalar birinshi náwbette pul bazası kólemine tásir etedi. Sırt el valyutasın satıp alıw arqalı oraylıq bank óziniń valyuta rezervleri hám pul bazasın asıradı. Sırt el valyutasın satıw, kerisinshe, pul bazası hám pul usınısınıń tómenlewine alıp keledi.
Pulni tártipke salıwdıń tikkeley bolmaǵan quralları menen bir qatarda tikkeley baqlaw usılları da bar. Tiykarınan, bul procent stavkaları hám tuwrıdan-tuwrı kredit limitlariga ornatılǵan limitlar. Procent stavkası ústinen basqarıw qadaǵalaw kredit procentleri muǵdarın yamasa onıń shegara ma`nisin, depozitlar hám amanat depozitlari boyınsha procent stavkasın anıqlaw arqalı ámelge asırılıwı múmkin. Tuwrıdan-tuwrı kredit sheklewi kredit beriwdiń joqarı shegarasın belgilewden ibarat (kredit shegarası ). Ulıwma (jıynama ) kredit tavanlari bank sektorı tárepinen beriletuǵın kreditlerdiń ulıwma muǵdarına salıstırǵanda belgilenedi. Barlıq kommerciya bankleri kreditlerdiń ósiw páti yamasa kólemi boyınsha birdey sheklewlerge dus kelip atırlar. Birpara jaǵdaylarda kredit tek ekonomikanıń ayırım tarawları menen sheklenedi. Tańlawlı kredit qadaǵalawı selektiv dep da júritiledi. Pulni tártipke salıwdıń tańlap alınǵan usılları qatarına bólek bankler ushın veksellarni esapqa alıwdıń maksimal shegaraların belgilew, tutınıw kreditini sheklew, ipoteka kreditleri ústinen qadaǵalawdı da kirgiziw múmkin.
Pul-kredit siyasatınıń túrleri. Ekenin aytıw kerek, pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı aralıq maqsetleri procent stavkası hám pul massası esaplanadı. Mashqala sonda, Oraylıq bank olardan birin tańlawı kerek. Ol bir waqtıniń ózinde eki avtonom túrde belgilengen maqsetke erise almaydı, sebebi pul bazarındaǵı teń salmaqlılıqtı analiz etiwden kelip shıǵadıki, hár bir procent stavkası belgili pul massasına tuwrı keledi hám kerisinshe. Sol sebepli oraylıq bank neni basqarıwın belgilewi kerek: procent stavkası yamasa pul massası kólemi.
Pul-kredit siyasatınıń sońı maqsetlerine qaray túrleri bar. Inflyatsiya sharayatında " qımbat pul" (kreditni sheklew siyasatı ) siyasatı alıp barılmaqta. Bul kommerciya bankleriniń kredit operatsiyaları kólemin sheklew hám sheklew arqalı pul usınısın kemeytiwge qaratılǵan. " Qımbat pul" siyasatı inflyatsiyaga qarsı tártipke salıwdıń tiykarǵı usılı esaplanadı.
Óndiristiń tómenlewi dáwirinde isbilermenlik aktivligin xoshametlew ushın " arzan pul" siyasatı (keńeytirilgen pul-kredit siyasatı ) ámelge asıriladı. Bul kreditlash kólemin keńeytiw, pul massası ósiwi ústinen qadaǵalawdı zaiflashtirish hám pul usınısın kóbeytiwden ibarat.
Oraylıq bank mámleket ekonomikasınıń jaǵdayına qaray pul-kredit siyasatınıń ol yamasa bul túrin tańlaydı. Siyasatti islep shıǵıwda, birinshi náwbette, hádiyseni ámelge asırıw jáne onıń ámelge asırılıwınan effekt payda bolıwı ortasında belgili waqıt ótiwin esapqa alıw kerek; ekinshiden, pulni tártipke salıw tekǵana biyqararlıqtıń pul faktorlarına tásir etiwi múmkin.

Juwmaq
Makroekonomikalıq kórsetkishlerdiń ayqın párawanlıǵı optimistik prognozlardı keltirip shıǵaradı hám Rossiya ekonomikasınıń tez tikleniwine jáne onıń tez ósiwine úmitlenip atır. Ekonomikalıq dinamikanıń nizamlıqların túsiniwge hám ótken qáteler tájiriybesin esapqa alǵan halda, tuwrı siyasatti ámelge asırıwda olardı aqlaw múmkin. Biraq eger mámleket siyasatı passiv bolıp qalsa, ol jaǵdayda 1996 -1998 jıllardaǵı rawajlanıw traektoriyasınıń tákirarlanıwı itimaldan jıraq emes.
Pul bazarı - bul pul bazarı bolıp tabıladı, ol jaǵdayda aqshaǵa talap hám pul usınısınıń óz-ara tásiri nátiyjesinde pul muǵdarı teń salmaqlılıq ma`nisi hám procent stavkası belgilenedi. Aqshaǵa talap hám usınıstıń teń salmaqlılıqlı óz-ara tásiri arnawlı pul institutları tárepinen támiyinlenedi.
Pul bazarınıń barlıq strukturalıq bólimleriniń aqılǵa say hám uyqas kombinatsiyası ulıwma ekonomikalıq ósiwdi hám xalıq párawanlıǵı hám milliy qawipsizlik dárejesiniń artıwın támiyinleydi.