Mchjda Korxona mehnat resurslari va ularni boshqarish Reja

II. Korxonaning mehnat resurslari tahliliy ko‘rsatkichlari
2.1 “Jizzax neft baza” korxonasi mehnat resurslari bilan ta’minlanishi dinamikasi

Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida korxonalarda mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqarishda asosiy o‘rinni jonli mehnat omili, ya’ni inson omili muhim ahamiyat kasb etadi, chunki har qanday fan-texnika taraqqiyotining rivojlangan bosqichida ham inson omilining bo‘lishi talab etiladi, ya’ni yuqori texnologiyaga asoslangan ishlab chiqarish uskunalarini ham inson boshqarishi lozim bo‘ladi. Bunday sharoitda korxonalarning mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik darajasini o‘rganib borish muhim ahamiyat kasb etadi.

Mahsulot ishlab chiqarish hajmining oshishiga, mahsulot tannarxining pasayishiga, foyda miqdorining oshishiga hamda boshqa bir qator texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarining yaxshilanishi korxonaning mehnat resurslari bilan ta’minlanish darajasiga bog‘liq. Mehnat ko‘rsatkichlarining bajarilish darajasi mashina va jihozlardan maksimal foydalanishga, ishlab chiqarishni bir maromda amalga oshirilishiga va mehnat unumdorligini o‘sishiga ta’sir ko‘rsatadi.
Bugungi kunda respublikamizda ro‘y berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar mavjud mehnat resurslaridan samarali foydalanishni taqozo etmoqda. Mehnat ko‘rsatkichlari tarkibiga, odatda, quyidagilar kiradi:
a) ish haqi fondi;
b) xodimlar soni;
d) mehnat unumdorligi;
e) o‘rtacha yillik ish haqi.
Tashkilotning kadrlar zaxirasi ostida uning xodimlari soni va tarkibi tushuniladi. Ishlab chiqarish topshiriqlarining hajmi, sifati va o‘z vaqtida bajarilishi, mashinalar, mexanizmlar, asbob-uskunalardan foydalanish samaradorligi, bu esa o‘z navbatida ishlab chiqarish hajmiga, uning tannarxiga, foyda va boshqa qator moliyaviy-iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ta'sir qiladi.
Ishga qabul qilingan xodimlarni qabul qilish mehnat shartnomasi bo‘yicha amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Vaqti-vaqti bo‘lmagan ishchilarni, shuningdek, vaqtincha bo‘lmagan ishchilarni yollash faqat mehnat daftarchalari asosida amalga oshiriladi.
“Jizzax neft baza” direktori xodimlar hujjatlarini yuritish, hisobga olish va saqlash uchun mas'ul shaxsni tayinlaydi. Kadrlar hujjatlarini joriy etish va saqlash amaldagi qonun hujjatlariga va davlat arxiv xizmati talablariga muvofiq amalga oshiriladi. Korxona tugatilgan yoki qayta tashkil etilgan taqdirda, direktor kadrlar hujjatlarini o‘z vaqtida davlat omboriga o‘tkazilishini nazorat qilishga majburdir.
Korxona o‘z aybi bilan amaldagi qonunchilikda nazarda tutilgan tartibda va miqdorda inson salomatligiga zarar yetkazganligi uchun javobgardir.

Mehnat resurslarini tahlil etish orqali korxonani xodimlar bilan ta’minlanishi va ulardan foydalanish, ularning tarkibi, tuzilishi, kasbiy mahorati, xodimlarni malakasini oshirish, ish vaqtidan foydalanish ko‘rsatkichlariga baho beriladi. Ayniqsa, mehnat unumdorligini oshirish imkoniyatlariga ko‘proq e’tibor beriladi. Mehnat resurslari va ulardan foydalanishni tahlil etishdan maqsad, mehnat unumdorligini oshirish rezervlari hisobiga mahsulot hajmini o‘sishini, ish vaqtidan to‘liq foydalanish va boshqa omillar evaziga mahsulot tannarxini pasaytirishdan iboratdir.Bugungi iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida xo‘jalik yurituvchi subyektlarning mehnat resurslari bilan ta’minlanganligini o‘rganishda boshqaruv tahlilining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi:

1. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning mehnat resurslari bilan ta’minlanishi, ularning tarkibi, strukturasi o‘zgarishini mehnat unumdorligiga bo‘lgan ta’sirini hisoblash va baho berish.
2. Ish vaqtini yo‘qotish sabablarini aniqlash va unga baho berish;
3. Mehnat unumdorligi rejasining bajarilishi va dinamikasiga obyektiv baho berish.
4. Mehnat resurslaridan samarali foydalanish bo‘yicha mavjud imkoniyatlarni aniqlash.
5. Xodimlar qo‘nimsizligiga baho berish.
6. Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta’sir etuvchi mehnat omillarini aniqlash va ularga baho berish.
7. Bir xodimning mehnat unumdorligini aniqlash va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarga baho berish.
8. Ish vaqtidan foydalanish va bir soatlik ish unumdorligini o‘zgarishini mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta’sirini o‘rganish.

2.2 “Jizzax neft baza” korxonasi mehnat ko‘rsatkichlarini tahlil qilish

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi ishni tashkil etish va mehnat resurslarining ish vaqtidan foydalanish ko‘rsatkichlariga ham ko‘p jihatdan bog‘liq. Ishchilarni ish vaqti fondi ishchining yil davomida ishlagan kishi-kunlari va kishi-soatlari ko‘rinishida hisobotlarda ifodalanadi. Ish vaqtidan foydalanishni tahlil etish uchun ishchilar tomonidan ishlangan jami kishi-kunlari va kishi-soatlari rejasi bilan taqqoslanib ish vaqtini yo‘qotilishi va uni o‘zgarish sabablari aniqlanadi. Tahlil jarayonida ish vaqti fondidan to‘liq foydalanmaslik sabablari atroflicha o‘rganilmog‘i lozim. Ish vaqtidan foydalanishni tahlil etishda quyidagi ko‘rsatkichlarni qo‘shimcha aniqlash lozim.

1. Bir ishchini yil davomida ishlagan kishi-kunlari.
2. Ish kuni davomiyligi.
Ishchilarning ish vaqti fondiga (IVF) quyidagi omillar ta’sir etadi: IVF = IS * KK * KD
Bu yerda:
• ishchilar sonining o‘zgarishi (IS);
• bir ishchini ishlagan kunlarining o‘zgarishi (KK);
• ish kuni davomiyligining o‘zgarishi (KD).
Ish vaqti fondi (kishi-soatlari)ning o‘zi esa quyidagi ko‘rsat-
kichlar ko‘paytmasidan hosil bo‘ladi.