Mehmonnomayi Buxoro

Dashti Qipchoq va o‘zbeklar mamlakati tavsifi

Ularning mol-mulki va asbob-uskunalari behisob bo‘lgani uchun, albatta, Qodir Alloh taolo ularga yozgi va qishki qarorgohlarni, olti yuz farsaxlik tekislikdagi, bir shag‘al ham yo‘q yerni ato etdi. chorvalarni boqish va sug'orish [bo'lishi mumkin]. Bu makon daryolar, gullar va lolalar bilan qoplangan va Dashti Qipchoq deb ataladi. Bularning hammasi esa o‘zbeklarning mulki. Qanday Dashti Qipchoq! U jannatning davomidir. Uning dalalari va dashtlari Irem bog'laridan oshib ketadi. Samarqand dashtiga, Sayxun sohiliga, O‘tror ro‘parasiga o‘rnashib olganimizda. Men uning Xon hazratlarining qiziqarli hikoyalarini bilib oldim. U zot: “Dashti Qipchoq yerning olti yuz farsaxiga teng. Uning katta qismi daryolar bilan qoplangan. Aql bulbuli bu yurt gullarining go'zalligidan o'zini yo'qotdi. Uning har bir daraxti balandligidagi lotus yoki yerdan yettinchi osmongacha aks etgan nurga o'xshaydi. Bu mamlakatdagi daraxtlarning aksariyati qayin bo'lib, ularning qattiqligi tufayli ular juda mohirlik bilan yaxshi aravalar yasashadi vag'ildiraklarni juda kuchli va mustahkam qiladilar. Bu daraxtlarning tepasida turli yirtqich qushlarning uyalari bor: kalxat, oq lochin, g’urur; go‘yo dunyoning asl mohiyati bahorda qahrabodek xushbo‘y shabadaning yoqimli nafasida kunlar o‘tadigan Dashti Qipchoqning shodligi, mol-mulkining ko‘pligi, iqlimi va osoyishtaligidadir; tunlari esa unumdor jannatga o‘xshab sokin va toza. Uning barcha gullari va lolalari dunyodagi boshqa bog'larning gul va lolalaridan bir necha barobar kattaroqdir. Uning aholisi Odam Atoning barcha avlodlaridan ko'ra ko'proq tinchlik va bo'sh vaqtga ega. Bir so'z bilan aytganda, Dashti Qipchoq makonining gullab-yashnagan holati tasviri bu varaqlar varaqlarida belgilangan chegaradan oshib ketadi. Bu bepoyon dasht o’zbeklarning yozgi oromgohi bo’lib, yoz kunlarida Tammuz issig’i kirib, ko’plab o’t va kuyishlar vaqti kelganda, qozoq xalqi chekka, qirgÿoq bo’ylab joylarni egallaydi.Chorva mollarining ko'pligi va yaylovlarga bo'lgan ehtiyoj tufayli ular bu keng dashtni egallaydilar va ularning har bir sultoni ushbu mintaqaning ma'lum bir hududiga egalik qiladi va unga bo'ysunadi. “Dunyo mo‘minlar zindonidir, kofirlar uchun jannatdir” qaroriga ko‘ra, bog‘larga raqib bo‘lgan bu dashtning turli chekkalari va chekkalarida yoz kunlari to‘liq xotirjamlik bilan o‘tadi. Jannatga o‘xshagan bu dashtlar o‘z qudrati maskani, tinchlik va oromgohning bahor maskani sanaladi. Ularning qo‘y va sigirlarining sonini, otlarining sonini, mukammal ilmi cheksiz ummon bo‘lgan Qodir Tangridan boshqa hech kim bilmaydi. Barmog‘i bilan sanaydigan birorta hisobchi ham, ro‘yxatga oluvchi birorta yozuvchi ham mollarini sanab bera olmaydi. Kuz fasli kelganda, o'sha mamlakatda havo sovuq bo'lib, kuchli qor yog'sa, albatta, qozoqlar qishlash uchun dashtdan qishki lagerlarga boradilar. Butun yo‘l bo‘ylab qishlog‘iga chorva mollarini sug‘orish uchun ba’zan suv yetarli bo‘lmagani uchun chorrahalar va yo‘llar qor bosganida zarurat tug‘ilib, yo‘lga chiqishadi. Ularning aravalari g'ildiraklarga o'rnatilgan. Harakatlanayotganda ular, albatta, qorga minishlari kerak, aks holda ular tashnalikdan va suv etishmasligidan o'lish xavfi tug'iladi.Ishonchli mutaxassislardan ular:
“Ularning turar-joylari arava shaklida qurilgan va osmon kabi katta g'ildiraklar ustiga qo'yilgan va tuyalar va otlar ularni karvon kabi cho'zilgan holda qarorgohdan qarorgohga olib boradilar. Agar ular ketma-ket ketma-ket ketsalar, ular yuz mo'g'ul farsaxiga cho'ziladi va ular orasidagi masofa bir qadamdan oshmaydi. Bunday uylarning har biri bir kishining turar joyidir,chunki qozoqlarning eng kambag'allarining minglab otlari, tuyalari va qo'ylari bor. Bu son-sanoqsiz maskanlarning egalari bo'lgan bu olijanob odamlarning barchasi ma'rifatli qahramonlar bo'lib, ularning har biri jang kuni o'nta kuchli qo'shinni [dushman] va o'z davrining mashhur [jangchilari] orasidan o'n nafar yosh yigitni asirga oladi. qamchi o'ljasining torini qiladi yoki ustaxonasidan tashqariga [hatto] uloqtiradi.
Xullas, ularning harakatlanish usuli haqida aytib o‘tilganidek, ular [Qipchoq] cho‘li va Itil deb ataladigan Odil daryosi (ya’ni Volga ) hududidan bo‘lib, har kuni shunday ulug‘vorlik va boylik bilan sargardon bo‘lib yurishadi. ikki yoki undan ortiq oy davomida va qorlar orasida harakatlanuvchi vagonlar, sable, sincap va boshqa paltolarda,ko'plab bezakliipak kiyimlarda, ikki oydan keyin ular qishki lagerlarga kelishadi. Ularning qishlog'i joyi Sirdaryosi deb ataladigan Sayhun daryosining qirg'og'idir. Yuqorida aytib o'tganimizdek, Sayhunning hamma atrofi nay chakalakzorlari bilan qoplangan , [qamish] turkiy tillarda qamish deb ataladi , chorva uchun ozuqa va yoqilg'iga boy. Ularning qo'ylarining [soni] daraxtlar soniga teng bo'lishi kerak; go‘yo bu hududning oziq-ovqatlari biroz ishlov berilsa, hayotga, hayot esa tezroq hayvonga aylanadi. Bu shimol mamlakatlarining xususiyatlaridan biri bo'lsa kerak - bir murakkab birikmaning boshqasiga tez o'tishi, chunki ularning o'simlik ozuqasi tezda hayvonga, hayvon odamga aylanadi, tuproq va suv ham tezda aylanadi. ovqat. Qozoqlar qishlash joylariga yetib kelib, Sayhun daryosi bo‘ylab joylashadilar va, ehtimol, o‘zlari joylashadigan Sayxun qirg‘oqlarining uzunligi uch yuz farsaxdan oshadi. Sayxun qirg’oqlariga yetib kelganlarida Turkiston viloyatlari yaqinida bo’ladilar, chunki Turkiston Sayxun qirg’oqlariga ham yetib boradi. Har bir ma'lum ulusning Chingizxon avlodlaridan bo'lgan [o'zining] sultoni bor. (33-35betlar)