Mehmonnomayi Buxoro

Asar haqida

“Mehmonnomayi Buxoro” kitobida olamni bezab turgan xon hazratlari,

zamon imomi va mehribon [Rabbiy] hukmdori Muhammad Shayboniyxon haqida hikoya qilinadi. Uni tuzishning boshlanishi Buxoro shahrida shavval oyida (1509 yil yanvar-fevral) , poytaxt Hirotda Jumada-l-avval oyida (1509 yil avgust-sentyabr ) tugallangan. (1-bet)


Ta’lim haqida
janobi oliylari rahmdil noib [Rabbiy] ilohiyot va huquqning qiyin joylarini hal qilishda g'ayrioddiy ishlar paydo bo'ldi. Va bu ta'limotlarda ko'p foyda borligi sababli, [ularni] to'plash uchun, bu tarqoq
parchalar yozilgan. Balki ular bilan birga Buxoro safari va qozoqlarga qarshi yurishning barcha holatlari ma’lum bo‘lar. (4-bet)

Asarning nomlanishi
Bu kitob asli Safarnomayi Buxoro deb nomlangan. ["Buxoroga sayohat kundaligi"]. Uni yozish istagi fikrlarga mustahkam o‘rnashib olganida,
istakning mohiyati Rahmonning noibi hazratlari oliy majlisida bayon qilindi. Uni tugatishga buyruq berdi va “ Kitobi mehmannomayi Buxoro” (“Buxorolik mehmonning eslatmasi”) deb nom berdi. Alloh hohlasa, qissalar orasida tariqat aytiladi, tariqat orasida esa hikoyalar yoziladi. (4-bet)
RAMAZON OYIDA BUXORODA MULOHAZA

[Ushbu bobda Shayboniyxon tomonidan Buxoroda tartibga solingan, asosan, diniy xususiyatga ega boÿlgan oÿnta nizoning qisqacha mazmuni berilgan. Birinchi bahsda Zamaxshariyning “Kashshaf” kitobida keltirgan Qur’on VI, 59-oyatining tafsiri muhokama qilindi . Samarqand qoziy va ba’zi Hirot ulamolari. Ikkinchi bahs Ramazon oyi, uchinchisi ro‘za, beshinchisi namoz, oltinchisi jizya va zakot masalalari hamda musulmonlarninkofirlargamunosabati haqida bo‘ldi. To‘qqizinchi bahs “Allohning yerdagi soyasidek” xon ma’nosiga bag‘ishlandi.] (4-bet)

Meros masalasi haqida

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning ilohiy qonunlarida merosning hukmi [quyidagicha]: inson vafot etib, tug‘ma o‘g‘il va nabirasi bo‘lsa, otasi bobosi hayotligida vafot etganida. , keyin bu ikkisi tengsiz meros oladi. Ulamolarning yakdil fikriga ko'ra, o'g'il nevarani merosdan olib tashlaydi. Bunga hech qachon e'tiroz bildirilmagan. Ota-bobolar yoki avlodlarning hech biri merosda tenglikka amal qiladi, deb o'ylamayman. Bir kuni poytaxt Hirotda , Alloh uni baxtsizliklardan asrasin, oliy martabali xonning ulug'vorligi Hirot ulamolaridan: “Merosga nima asos bo'ladi - qarindoshlikmi yoki nikoh mulkimi yoki vasiylik? Qarindoshlikning vojib sharti shuki, qarindosh bo‘lsa, meros oladi, agar tug‘ma o‘g‘il bo‘lsa, undan yaqinroq qarindoshi bo‘lgani uchun nevara shu sababdan meros olmaydi.

Bundan mantiqan kelib chiqadiki, uning naslidagi eng yaqin qarindoshi nabiraning vorisligiga to'siq bo'ladi, lekin umuman qarindosh emas. Demak, agar nabira nabira va bobo o‘rtasidabo‘g‘in bo‘lmagan, balki merosga da’vogarlik qilish to‘g‘risida vasiyatnoma qo‘yilgan vaqtda mavjud bo‘lmagan boshqa birovning o‘g‘li bo‘lsa, o‘sha nabira (nebira) meros oladi. Bu mantiqiy taklif. Biroq, ulamolarning yakdil fikriga ko'ra, nabira o'g'il borligida, u tirik o'g'ildan nabira bo'ladimi yoki otasining tirikligida vafot etgan o'g'il bo'ladimi, meros olmaydi. bu nabiraning bobosi. Ushbu konsensual fikr uchun [huquqiy]asos bo'lib xizmat qiladigan narsa noma'lum. Nabiraning o'g'il borligida meros bo'lmasligini yoki ulamolarning asossiz ijmo fikri e'tiborga loyiq emasligini isbotlash uchun Muqaddas Kitob yoki Sunnatdan iqtibos keltirish kerak. Ammo Chingizxonning yassida otasi bobosi tirikligida vafot etgan nabira meros bo‘yicha o‘z o‘g‘liga teng ekani aytiladi.
Yig‘ilishda hozir bo‘lgan Hirot ulamolaridan hech biri aniqlik kiritadigan matn topa olmadi. Bir kuni [Xon] meni, arzimas bir kambag'al odamni hozir bo'lishimni so'rashga rozi bo'ldi. Baxt maydonini o‘pish sharafiga muyassar bo‘lganimda, ulamolar va zodagonlar majlisi bo‘lib , men, bechora, oldingi bahs haqida qorong‘ulikda qoldim. Janobi Hazrati Mehribon noibi : “Sizning xotirangizda Muqaddas Kitob yoki Sunnatdan o‘g‘il borligida nevaraga meros qoldirish taqiqlanganligini ko‘rsatadigan biron bir matn saqlanadimi?” deb so‘rashga rozi bo‘ldi. Men, kambag‘al, o‘ylab o‘tirmay javob berdim: “Ha, Alloh senga farzandlaring haqida vasiyat qiladi, o‘g‘il – ikki qizning ulushidek ulush (Qur. IV, 12) – roziligini bildiradi. har bir tug'ma o'g'il uchun meros, agar mavjud bo'lsa, nabiraga emas. . ." [So‘ngra Ibn Ro’zbehon Qur’onning ushbu oyatini tushuntirib, nabira o‘g‘il bilan merosxo‘r bo‘lmaydi, degan xulosaga
keladi. Hirotdan keyin Buxoroda bu mavzudagi munozara yana davom ettirildi]. Bu ish [xon] bu buyruqni keyinga qoldirish istagi bilan tugadi, chunki matnda hech qanday asosli dalil yo'q edi va [buyruq] Chingizxon qaroriga ko'ra harakat qilishdi. Ammo u ulamolarning umumiy fikriga zid bo’lgani uchun [xon] ikkilanib turdi. ... Ertasi kuni men, bir kambag‘al odam, eng avgust majlisida ulamolar bilan birga o‘tirish sharafiga muyassar bo‘lganimda, Rahmon noibi hazratlari Amir Ohu taqdim etgan parchani ko‘rsatib, fikrlar bir-biriga mos kelishidan xursandligini izhor qildilar. Va hazratlari va Qoziy Shurayxning hukmlarini aytib, shunday dedilar: “Bizga Qoziy Shurayxning so‘zi bilan amal qilish joizdir, endi shunday qilamiz. U zotlari, saltanatning panohi, qismatdek qudratli Muhammad Temur sultonga Movarounnahr hududlarida farmon yozishni buyurdi, toki qatllar unga ko‘ra harakat qilib, o‘z o‘g‘lining merosida tenglashtirsin.
Bu ulamolarning yakdil fikriga zid bo‘lgani va Amir Ahu keltirgan dalillarning bu ishga hech qanday aloqasi yo‘qligi sababli, men, kambag‘al va Xuroson va Movaronnahrning boshqa ulamolari bu ishdan butunlay xafa bo‘ldik va bu juda og‘ir edi. bu shaxsiy fikrni o'zgartirish uchun. Biz oliy hazratlari Sulton Muhammadga murojaat qildik va undan yana bir bor [Janob hazratlari]dan so‘rashini iltimos qildik: ular aytadilarki, ulamolar muhokamani davom ettirmoqchi va [keyin] nima qaror qilsalar, qilsinlar. Janobi Hazrati xabar berishni ma’qul ko‘rdilar: “Ulamolar, deyishadi, hali e’tirozlardan xalos bo‘lmaganlar va ularning ikkilanishi saqlanib qolmoqda”. Rahmonning noibi hazratlari: “Ular [bahsga] qaytsinlar”, deb aytishga maqtandi.
Bu ishda chinakam dadil ish tutgan samarqandlik qozi avgust majlisida amir Ohuning dalillari savolni aslo tasdiqlamasligini va uni umuman tushunmasligini tushuntirdi. U zotning oliy xon hazratlari: “Toki siz Muqaddas Kitobdagi Qudratli Rabbiyning so‘zlarining aniq matnini yoki Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning [so‘zlarini] aniq hadislardakeltirmaguningizcha, ravshan bo‘ladi . ishlamaydi." Shundan so‘ng, bir kambag‘al menga rahm-shafqat ko‘rsatib: “Bu haqda sunnatdan aniq va to‘g‘ri iqtibos keltira olasizmi?” deb so‘radi. Ertasi kuni ertalab podshoh majlisi hukmdor sultonlar, mashhur olimlar va yuksak hurmatli zodagonlar bilan to‘lib-toshganda, men, bir kambag‘al odam kirib, salom berdim. Men majlisga o‘tirishim bilan Rahmon noibi hazratlari: “Olib keldingizmi?” deb so‘radilar. Men, kambag'al, qo'rqmasdan javob berdim: "Ha". U buyurdi: "O'qing!" Bunday qirollik majlisida men bir iqtibosni o'qidim. Eng oliy buyruq ergashdi, men uni fors tiliga tarjima qildim. Men buyurilgandek harakat qildim va hamma narsani iloji boricha tarjima qildim. Tarjimani tamomlab, majlisda savolni to‘liq tafsir qilib bo‘lgach, Sadraning panohi Mavlono Sharafaddin Abdaravimdanso‘radimki, iqtibos mukammalmi? U: «Ha», deb javob berdi. Bu majlisda hozir bo‘lish sharafiga muyassar bo‘lgan
Xurosonning nufuzli ulamolari darrov rozi bo‘lib: “U komildir”, dedilar. Xuddi shunday samarqandlik qoziy va hozir bo‘lgan Movaronaxr ulamolaridan so‘radim, iqtibos mukammalmi? Hamma o‘zining to‘liq roziligini bildirib: “Iqtibos to‘g‘ri, to‘g‘ri, mukammal”, dedi. Rahmonnoibi hazratlari ham ulamolarning yakdil fikriga qo‘shildilar va qalblardan qo‘rquv g‘oyib bo‘ldi. (4-6-betlar)