Mehmonnomayi Buxoro

Turkiston davlatining tavsifi

Turkiston o’lkasi mashhur aholi punktlaridan biri hisoblanadi. [O'zining] afzalliklari va o'ziga xos xususiyatlarida u haqiqatan ham er yuzida kamdan-kam uchraydi. Dunyoning barcha iqlimidagi donishmand va bilimdon kishilar Turkiston o‘lkasini boshga qiyoslaydilar, chunki yerning inson qiyofasida

obod bo‘lishini tasvirlash va har bir bo‘lagining badaniga ko‘ra xususiyatlarini belgilash. inson tanasining boshqa a'zolarining fazilatlari [bog'langan] boshqa yurtlar qatorida bu saodatli zamin uning boshi bo'lishini talab qiladi. Turkiston o'ttizta qal'adan iborat bo'lib, ular Seyhun daryosi bo'yida joylashgan. (17-bet)

Sayhun daryosining tavsifi

Sayhun daryosi esa dunyoning to’rt daryosidan biri bo’lib, ba’zi hadislarda jannatdan chiqadi, deyilgan. Ularning tiniq [suvining] manbai mangu jannatning xushbo'y tuprog'idir.

Bu daryo o’sha hudud aholisi tilida “Xo’jand daryosi” deb ataladi. O‘zbeklar va mo‘g‘ullar uni “Sir daryosi” deb atashadi. Aslida, bu daryo g'ayrioddiy. Uning
manbalarining boshlanishi, ko’rinib turganidek, Xo’jand va Shohruhiya viloyatlarining boshlanishi. [daryo] Turkiston bo’ylab uch yuz farsaxdan ortiq masofada, oÿzbeklarning qishlog’i orasidan oqib oÿtadi va oÿzbeklar mamlakatining oxirida, bu mamlakat aholisi Qoraqum deb ataydigan qumliklarda yoÿqolib ketadi. .Bu daryoning izlari o'sha hududning qumli tepaliklarida yo'qoladi. Seyhun daryosi oqib oÿtadigan bu uch yuz farsaxning [boÿlaklarida] barcha qirg’oqlar va uning atrofi yem-xashak oÿtlari va qamishzorlar bilan qoplangan. Uning irmoqlari va shoxlaridan yirik kanallar shoxlanadi va ular bilan ekin maydonlari sug'oriladi. Agar qozoqlarning o'tayotgan qo'shinlari tomonidan talon-taroj va vayronagarchilik xavfi
bo'lmaganida, ehtimol [bu yer] dunyodagi eng qulay yerlardan biri bo'lar edi. Ehtimol, dunyo daryolari orasida o't, o'tin yoqilg'isi va ov joylaridan ko'p foyda va daromad olish nuqtai nazaridan Sayhunga yaqin biron bir daryo yo'q. Uning tiniq suvi hayvonlarga hayot baxsh etadi. Biroq u hayot manbai kabi
qozoq qaroqchilari zulmatiga burkangan. [daryoning] chekkalari esa – go‘zallarning yonoqlariday, xushbo‘y o‘tlar nihollari bilan bezatilgan – ko‘nglni shod etuvchi o‘tloqlar tufayli dunyo mamlakatlari bog‘lariga havas qiladi. Ularning har bir o‘tloqi go‘zallarning jingalaklaridek ixlosmandlar qalbi uchun ov maydoniga aylanib, turli hayvonlar: yovvoyi eshaklar, yovvoyi echkilar va boshqa turli hayvonlarning ov maydoniga aylangan, deysiz.
Daraxtlari va qamishzorlari orasidan shamol o'tib keta olmaydi, [hatto] diva qirg'oqlaridagi yo'llardan o'ta olmaydi. Siz uni jannat daryosi deysiz, chunki u cheksiz ne'matlarga to'la, yoki, u rahm-shafqatning o'zi, u Alloh taoloning marhamati bilan ko'p ne'matlarda namoyon bo'lgan. (17-18- betlar)