Mehmonnomayi Buxoro

Xoji Yassaviy maqbarasi binosining tavsifi

Yassaviy hazratlarining qabri bo'lgan Yasi shahri Turkiston viloyatlarining poytaxti bo'lgan keng va samarali mulkdir. Uning tevarak-atrofi gulzordek gullab-yashnaydi. Bu o’zbek mulklari chekkalarining shimoliy mintaqasi va Andijondan Xitoy chegaralariga boradigan yo’llarning oxiri.Yasi shahriga qimmatbaho buyumlar keltiriladi va u yerda savdo-sotiq bo'lib o'tadi va u [shahar] savdogarlarning mollarini chiqaradigan joy va mamlakatlar bo'ylab sayohatchilar olomonining jo'nash joyidir.

Xoji hazratlari maqbaralarining qurilishiga kelsak, bu dunyoda qurilgan ajoyib binolardan biri va inson farzandlarining hayratlanarli ijodi. Yuqori qurilgan gumbazli inshoot, uning yonida piramida binosi ko'rinmas ko'rinadi, Sana Yamanda u [bino] va osmon burguti uning soyaboni ostida uchib yuradi. G‘umdan saroyni g‘am dargohi deb ataydi, ustunligi bilan uning poydevorini
buzadi, Sadir va Xavarnoqlarga barbod tosh otadi. Suffaning balandligi butun dunyoda kamdan-kam uchraydi, uning arkadasi bu stalaktit gumbazidan pastroq [va] balandligi bo'yicha bu [maqbar] gumbazining tagiga etib boradi.
Ayvonning balandligi Saturnning tishlarini [minora] ustidan masxara qiladi va uning pog'onalari zinapoyalari kuch ma'nosida ko'k falakning qurilishini ma'qullamaydi. Uning xonaqosining hovlisi Adan bog‘ining eng yoqimli joyi haqida hikoya qilinadi va uning keng hududi jannatga ko‘tarilish
zinapoyasining zinapoyalariga ishora qiladi. Uning oqova suvlarini yutuvchi chuquri izlanish vodiysida chanqaganlarga saodatli hayotning abadiy musaffo suvini yetkazib beradigan mo‘lko‘l Kausara suv omboriga, chuqur qudug‘i esa Salsabil bulog‘ining boshlanishiga misol bo‘la oladi. (74-bet).

Samarqandning sho`r dashti tavsifi

Shunday qilib, biz o‘sha dasht bo‘ylab qarorgohdan qarorgohga yurib, sakkiz kunlik [sayohatdan] so‘ng Xojent daryosi qirg‘og‘idan Samarqandning sho‘r dashtiga kirdik. Bu dasht hayratlanarli darajada qonxo'r, cho'l g'ayrioddiy issiq. Uning qumli adirlari tog‘larga o‘xshaydi, chuqur tubsizligi esa do‘zax tubsizligidir. Sayohatchilar uchun bu ruh va hayot uchun falokatga aylandi. Bu cho'lning o'simliklari shafqatsiz, kaltakesaklardan boshqa hech kimni himoya qilmaydi. Arab qoratanagidan boshqa hech kim unga joylashishga jur'at eta

olmadi. Ustidagi osmon loyqalik va changning ko‘pligidan yerga o‘xshab ko‘rinadi, yer esa qorong‘u tundagi osmonga o‘xshaydi. Uning jarlari do'zax olovi vodiylariga o'xshaydi, u erda jazirama issiqning do'stlari va sirdoshlari. Uning tuprog'i oltingugurtli chang bo'lib, har kuni issiqdan alangalanadi. Undagi suv faylasufning toshidir, chunki uning manbai
qaerdaligini hech kimning aqli anglay olmaydi. Uning havosi shamol tomonidan Adan bog'larining zefiri deb ataladi. Uning olovi hammani o'lim vodiysiga haydaydi. Uning sho'r botqog'i oshiqlar uchun baxtsizlik, chunki unda umid o'ti o'smaydi yoki taqdirdan xafa bo'lganlar uchun baxtsizlik, bu
yerda baxtning oyoqlari botqoq bo'lib, ular faqatqiyinchiliklar yo'lida yuguradi. Deyarli uch-to‘rt farsax [kerak] sho‘r vodiylardan o‘tish kerakki, osmondan ozgina shudring tushsa, ulug‘ otliq qo‘shin bir piyola asal yuzida o‘tayotgan chumolidan ham kuchsizroq bo‘ladi (78-bet).

QABRLARGA IBODAT QILISH

Ibn Ruzbihon qabrlarga sig‘inish amri haqida gapirar ekan, Buxoriy, Muslim va Termiziy “Sahih” kitoblaridan parchalar keltirar ekan, islomning dastlabki yillarida qabrlarga sig‘inish man qilingan, degan xulosaga keladi.(95-bet)

Kitob yakuni

To‘qqiz yuz o‘n beshinchi yil (sentyabr) Jumada-l-ula oyining yigirma uchinchi kuni quyosh botgan juma namozidan so‘ng, “Buxorolik mehmonning eslatmalari” nomli kitob xudo asragan poytaxt Hirotda tugallandi. 8, 1509 (97-bet)