Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
Nazorat savollari 
1. 
Qurilishida mehnatni muhofaza qilish ishlarini tashkil qilish qanday 
amalga oshiriladi? 
2. 
Gidrotexnika inshootlariningturlari 
3. 
Gidrotexnika 
inshootlarining 
xavfsizligini 
ta’minlash yuzasidan 
foydalanuvchi tashkilotning majburiyatlari nimalardan iborat? 
 
 
 
 
 
 

---

46 
III BOB. SANOAT VA MUHANDISLIK INSHOOTLARIDAGI
BINOLARNING TURLARI 
 
3.1. Bir qavatli sanoat binolari 
Bir qavatli {sanoat, qishloq xo‘jalik va boshqa) binolarning temir beton, 
aksariyati sinchli konstruksiyalardan iborat bo‘lib, ayrim qismlari, temirbeton 
ustunlar va stropil to‘sinlari, fermalar va arkalardan, zarur xollarda esa kran osti 
va bog‘lovchi to‘sinlardan tashkil topgan bo‘ladi. Bunday binolarda asosiy yuk 
sinchga - karkasga tushadi, devorlar esa to‘sib turadi. Ayrim xollarda sinch 
to‘liq bo‘lmagan konstruktiv sxemalar qo‘llaniladi, ularda chetki ustun qatorlari 
o‘rniga yuk ko‘taruvchi devorlar tiklanadi. Temir-beton sinchlarning oralig‘i 6, 
12, 18, 24, 30, 36 m, ustunlar qadami 6 va 12 m qilib loyihalanadi. Ko‘prik 
ustunlar orasi 12*24m, 12*30m o‘lchamda olinadi. Ko‘prik krani bo‘lgan 
binolarda to‘g‘ri to‘rtburchak kesimli ustunlar va kranosti to‘sinlari uchun 
konsolli ustunlar qo‘llaniladi. 
Kransiz binolarda konsolsiz to‘g‘ri to‘rtburchak kesimli ustunlar 
qo‘llaniladi. Temir-beton ustunlar stakan turidagi poydevorga bikr qilib 
o‘rnatiladi. Ustunlarga yuqoridan stropil to‘sini, ferma yoki arka tiraladi. 
To‘sinlar ustunlarga gaykalar va ustunlardan chiqarilgan anker boltlari 
yordamida biriktiriladi. Harorat chokini yaratish uchun to‘sin ustun bilan 
qo‘zg‘aluvchi tayanch bilan biriktiriladi. 
Stropil konstruksiyalar ustiga 6 yoki 12 m oraliqli temir-beton panellar 
yotqiziladi. Temir-beton panellar oldindan ajratilgan detallarning to‘singa 
tayangan joylarini payvandlash yordamida, shuningdek panellar orasidagi 
choklarni yaxlitlash tufayli o‘z tyokisligida bikr diafragmani tashkil qiladi, u 
boshqa konstruksiyalar (kran osti va bog‘lovchi to‘sinlar, bog‘lanishlar) bilan 
birgalikda butun binoning fazoviy bikrligini va mustahkamligini ta’minlaydi. 
Bir qavatli binolarning ustyopmalarida yupqa devorli temir-beton 
konstruksiyalar qo‘llaniladi: uzun va qisqassilindrik qobiqlar, ikkilamchi egriligi 
bo‘lgan qobiqlar va h.q 

---

47 
Temir-beton kranosti to‘sinlari 6 yoki 12 m kesimi tavrli va qo‘shtavrli 
qilib loyihalanadi. Kranosti to‘siniga vertikal va gorizontal yuklar uzatiladi. 
SHuning uchun to‘sinning gorizontal yo‘nalishdagi bikrligini orttirish uchun 
tokchaning kesimi orttiriladi. Ko‘ndalang kesimning tavrsimon shakl bo‘lishi 
relьsli yo‘lni kranosti to‘siniga mahkamlashni ham qulaylashtiradi. 
Kranosti to‘sinlari ikki krandan tushadigan yuklarni, xususiy massasini va 
kran yo‘li massasini inobatga olib hisoblanadi. Vertikal va gorizontal kran 
yuklari 1,2 ga teng bo‘lgan dinamik koeffitsient bilan kiritiladi. Kranosti 
to‘sinlari ustunlarning konsollariga tiraladi. Ularni ustunlar bilan va bir - biri 
bilan oldindan qo‘yilgan detallarga payvandlanadi. Bino sinchini devor bilan 
to‘ldirish uchun temir-beton devor panellari qo‘llaniladi. Isitiladigan binolarda 
sovuq o‘tkazmaydigan panellar qo‘llaniladi, ular ikki qatlamli yoki engil temir-
betondan bir qatlamli bo‘lishi mumkin. 
Texnik iqtisodiy taxlilning ko‘rsatishicha, yig‘ma temir-beton sinchli bir 
qavatli binolar, po‘lat sinchli binolardan tejamliroqdir. Masalan, ustunlar turi 
6*24 m bo‘lgan binoda po‘lat fermalarni oldindan zo‘riqtirilgan temir-beton 
ferma bilan almashtirganda binoning 1 kv.m yuzasiga sarflanadigan po‘lat 
miqdori 2,5 marta kamaygan.