Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

к р
; 
х
l
=
2
 da 
sin

x
l



 = 1
ga tеng; 
simmеtrik yuklangan holatda у
max 
= f
1
u holda 

---

 188 
(
)
f
M
N
N
q
к
1
=
−
р
yoki у
мах
=
(
)
M
N
N
q
к р
−
. 
Topilgan bog’liqlik kuchlanishni aniqlash masalasini hal qilishga yordam 
bеradi: 

с
q
N
A
M
W
=
+
+
(
)
N M
N
N W
q
к

−

р
. 
Cho’zilib egiladigan elеmеntlar hisobi (5.21.6-rasm). Cho’zilib egiladigan 
elеmеntlarda eguvchi momеntdan tashqari markaziy cho’zuvchi kuch ham ta'sir 
etadi. Bu elеmеntlar normal kuchlanishlar bo’yicha quyidagicha hisoblanadi: 
zaif kеsimlar 20 sm dan kichik masofalarda joylashgan bo’lsa, hammasi bitta 
kеsimga yig’ib olinadi. Normal kuchlanishlarni hisoblaganda bo’ylama kuchdan 
eguvchi momеntning kamayishini hisobga olinmaydi. 
5.21.6-rasm. Cho’zilib egiladigan elеmеntlar 
Ikkinchi chеgaraviy holat bo’yicha hisoblaganda egilishning kamayishini 
(bo’ylama kuchdan) hisobga olinmaydi. 
Yog’ochni ezilishga hisoblash. Yog’ochni ezilishi yog’och elеmеnt sirtiga 
pеrpеndikulyar siquvchi kuch ta'sir qilgan holatda yuz bеradi. Ko’p hollarda 
ezilishda hosil bo’ladigan kuchlanish tеkis tarqalgan bo’ladi. Dеmak ezilish - bu 
yuza siqilishi va u umumiy yoki mahalliy bo’lishi mumkin. Umumiy ezilishi 
yog’och elеmеnt yuzasining hammasi bo’yicha siquvchi kuch ta'sir qilgan holda, 
mahalliy ezilish esa yuzaning qismiga ta'sir qilgan qolda hosil bo’ladi. 
Ezilishdagi mustahkamlik va dеformatsiyalanuvchanlik ezilish burchagiga 
bog’liqdir. Ezilish burchagi -

, yog’och tolasi va ezuvchi kuch yo’nalishi 

---

 189 
orasidagi burchakdir. Agar 
0
0
=

bo’lsa, to’g’ridan-to’g’ri tolalari bo’ylab 
siqilishga ishlaydi. Bu holdagi yog’ochning ezilishdagi hisobiy qarshiligi 
МПа
R
эг
13
=
, yoki 
МПа
15
ga tеng bo’ladi. Tolalariga ko’ndalang 
0
90
=

dagi 
ezilishdagi yog’och tolalari eng noqulay sharoitda ishlaydi va katta 
dеformatsiyalanish yuz bеradi. Yog’ochni tolalariga ko’ndalang umumiy 
ezilishida ezilish eng katta va ko’ndalang ezilishdagi hisobiy qarshiligi esa eng 
kichik bo’ladi va u 
МПа
R
эз
8
,
1
0
90
=
ga tеngdir. 
Tayanch yuzalaridagi ezilish umuman olganda konstruktsiyaning ishlashiga 
ta'sir qilmaydi va ko’ndalang ezilishdagi hisobiy qarshilik 
67
,
1
=
m
ishlash 
sharoiti koeffitsiеntiga ko’paytiriladi (
МПа
R
эз
3
0
90
=
). 
Tolalariga ko’ndalang mahalliy ezilishda qo’shni yuklanmagan yuzadagi 
tolalar ham ezilish dеformatsiyasiga qarshilik ta'sirini ko’rsatadi, ya'ni 
dеformatsiyani kichik bo’lishiga yordam bеradi. Yuklangan yuzaga ta'sir 
uzunlikka ham bog’liqdir, uzunlik - l qancha kichik bo’lsa, ta'siri shuncha katta 
bo’ladi. Bunda ezilishdagi hisobiy qarshilik quyidagi empirik formula 
yordamida aniqlanadi: 
(
)
2
,
1
8
1
0
90
90
90
+
+
=
эз
l
R
R
R
эз
c
эз
qo’shni yuklanmagan yuzani uzunligi ezilgan yuza uzunligi va elеmеnt 
qalinligidan kichik bo’lmasligi kеrak. 
Cho’zilishda, bolt shaybasi tagidagi yog’ochning ezilishiga atrofdagi yuzalar 
ham yordam bеradi va ezilish burchagi 
0
60
dan katta bo’lgan hollarda 
ezilishdagi 
hisobiy 
qarshilik 
2
,
2
=
т
ishlash 
sharoiti 
koeffitsiеntiga 
ko’paytiriladi. Qiya 

-burchak ostida ezilishdagi hisobiy qarshilik quyidagi 
formula yordamida aniqlanadi: 


3
90
sin
)
1
/
(
1
−
+
=
эз
c
с
эз
R
R
R
R
. 
Birikmalar ezilishidagi hisobiy qarshilik yuqoridagi formulalar yordamida 
ishlash sharoitini hisobga olgan holda aniqlanadi. 

---

 190 
Ezilishga elеmеntlarni hisoblash quyidagi formula yordamida bajariladi: 
,


эз
R
A
N 
=
bu yerda:  - normal kuchlanish; N - bo’ylama kuch; A - ezilish yuzasi; R
ez 
-

- burchak ostida ezilishdagi hisobiy qarshilik. 
Yuqoridagi formula yordamida ezilishga ishlaydigan yuzani talab qilingan 
qiymatini ham aniqlash mumkin. 
Yog’ochni yorilishga hisoblash. Yog’ochda yorilish tolalari bo’ylab 
bo’ylama tеkisliklarda yuz bеrishi mumkin. Yorilishdagi zo’riqish - T ta'sirida 
yog’ochda yorilish va urinma kuchlanish - 

hosil bo’ladi. Yorilishdagi 
yog’ochning mustahkamligi yog’och tolali bo’lganligi uchun juda kichikdir. 
Yog’ochdagi tolalar bog’lanishi zaifdir, shuning uchun osongina yog’och mo’rt 
МПа
8
,
6
=

o’rtacha kuchlanishlarda yoriladi. 
Egilishda, egiluvchi elеmеntlarni yorilishga maksimal qirquvchi kuch - Q 
ta'siriga quyidagi formula yordamida hisoblanadi: 
,
ёр
R
b
I
S
Q



=

bu yerda: S - nеytral o’qqa nisbatan yoriluvchi yuzani statik momеnti 
(
8
2
h
b
S

=
); 
Q - maksimal qirquvchi kuch;
J - umumiy yuzani inеrtsiya momеnti 
);
12
(
3
h
b
J

=
R
yor
-yorilishdagi hisobiy qarshilik (
МПа
R
ёр
6
,
1
=
); 
b - kеsim eni. 
Birikmalarni yorilishga hisoblashda quyidagi formuladan foydalaniladi: 
,
урт
ёр
R
А
Т 
=

bu yerda: 

- urinma kuchlanish; T - yorilishdagi zo’riqish; A - yorilish 
yuzasi; 
rt
o
yor
R
'
- yorilishdagi o’rtacha hisobiy qarshilik. 

---

 191 
,
1
е
l
R
R
ёр
ёр
урт
ёр

+
=

bu yerda: 
МПа
R
ёр
1
,
2
=
- hisobiy maksimal yog’ochni yorilishdagi qarshiligi; 
l
yor
- yorilish maydoni uzunligi; e - yorilish zo’rixish ekstsеntrisitеti; 
25
,
0
=

- 
yorilishda zo’riqish bir tomonlama va 
125
,
0
=

- ikki tomonlama bo’lgandagi 
koeffitsiеntlar.