Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

5.22. Yog‘och konstruksiyalardan qurilishda foydalanish 
Yog‘och konstruksiyalari boshqa konstruksiyalardan ustunliklari tufayli 
qurilishda juda keng foydalaniladi, albatta buning uchun etarli sharoit va 
o‘rmonlar kerak. 
Qurilishda ishlatiladigan yog‘ochlarning turlari. Germaniyada qurilish 
uchun yog‘och materiali sifatida qattiq turdagi evropa igna bargli daraxtlari 
qo‘llaniladi. U erda o‘sadigan qattiq bargli daraxtlar (dub, buk) faqatgina 
maxsus konstruksiyalarni tayyorlash uchun xizmat qiladi. 
Igna bargli daraxt yog‘ochi. Bu xil daraxtlardan tayyorlangan yog‘och kam 
zichlikka ega bo‘lib etarlicha mustahkamlikka ega, namlikdan kengayish 
ko‘rsatkichlarining sezilarli emasligi bilan harakterlanadi. Unga ham qo‘lda, 
ham mashinalar yordamida ishlov berish oson. 
Archa - o‘rta va shimoliy Evropada asosiy qurilish materiali hisoblanadi. 
Ko‘ndalang kesimidagi xalqalar yordamida uning yoshini aniqlash mumkin. 
Pixta va archa taxtalarining sirtiga moy bo‘yokda ishlov berish osondir. Ammo 
maxsus ishlov berishsiz u tashqi atmosfera ta’siriga chidamsizdir. Archa daraxti 
ham tashqi, ham ichki-konstruksiyalar sifatida, elimlangan taxtalar paketi, 
pardoz ishlarida, qobiqlar, pol konstruksiyalarini tayyorlashda ishlatiladi. 
Oq qaragay - archa daraxtiga nisbatan rangi ochroq bo‘ladi. Tarkibi va 
boshqa ko‘rsatkichlari archaga yaqin. Pixta archa kabi qurilishda keng 
ishlatiladi. SHuning uchun pixta va archa daraxtidan tayyorlangan yog‘ochlar 
pixta va archa yog‘ochi aralash sortament material sifatida birgalikda sotiladi. 

---

 192 
Qaragay - Evropaning barcha erlarida, bundan tashqari Osiyo (Sibir) da 
keng tarqalgan. Ko‘ndalang kesim yuzasi ko‘p yillik xalkalarga ega bo‘lib, rangi 
archaga nisbatan to‘qroq bo‘ladi. Unga ishlov berishda undagi ko‘zlarga, 
smolaga e’tibor berish lozim. Sosna atmosfera ta’siriga archaga nisbatan 
bardoshlidir. Lyokin tashqi konstruksiyalarda ishlatilganda kerakli himoya 
ishlarini talab kiladi. 
Sosna tashqi va ichki konstruksiyalar sifatida, deraza va eshiklarni 
tayyorlashda, elimlangan taxtalar paketi, pardoz ishlarida, qobiqlar, pol 
konstruksiyalarini tayyorlashda, hovli devor tom yopishda ishlatiladi. 
Tilag‘och - markaziy Evropada keng tarqalgan. Ko‘ndalang kesimining 
rangi to‘q-jigarrang bo‘lib, yillik xalkalari aniq ko‘zga tashlanadi. Tarkibida 
smola miqdori juda ko‘p bo‘lib, pardoz ishlariga yaroqlidir. YUqorida sanab 
o‘tilgan yog‘ochlarga nisbatan qattiq hisoblanadi. SHuning uchun mix 
qoqishdan oldin teshiladi. Tashqi konstruksiyalar sifatida, eshik va deraza 
romlari uchun, qishloq qurilishida ham keng qo‘llaniladi. 
Oddiy bargli daraxt yog‘ochlari: zichligi katta bo‘lganligi uchun igna bargli 
daraxt yog‘ochiga nisbatan unga ishlov berish qiyinroqdir. Ko‘ndalang 
siqilishda yuqori mustahkamlikka ega bo‘lib, qurish va namlik ta’siriga 
chidamliroq. 
Qora qayin - Evropa bo‘ylab keng tarqalgan. Ko‘ndalang kesimida 
mutaxkam o‘zakka ega bo‘lib, rangi sariq-jigarrang. Yillik xalqalar bu daraxtda 
aniq ko‘rinmaydi. Unga ishlov berish oson bo‘lib, umrboqiy hisoblanadi. 
Bolut (Dub) - evropada tarqalgan bo‘lib, unga o‘xshash turlari YAponiyada, 
Eronda, Amerikada uchraydi. Ko‘ndalang kesimidagi yillik xalqalari aniq 
tasvirlangan oqish rangdagi daraxtdir. Dub daraxtidan tayyorlangan yog‘ochlar 
umrboqiy hisoblanadi. Buk yog‘ochiga nisbatan qurish va namlikka nisbatan 
chidamlirovdir. Randalangan sirti juda tyokis va silliq bo‘ladi.Umrbok iyligi va 
namlikka chidamliligi evaziga juda ko‘p joylarda (gidrotexnik inshootlarda, 
ko‘priklarda) ishlatiladi. 

---

 193 
Umuman 
yog‘och 
konstruksiyalarining 
qo‘llaniladigan 
turlari 
quyidagilardan iborat: 
- YOg‘och to‘shamalar- yuk ko‘taruvchi va faqat o‘zini ko‘taruvchi 
yog‘och yopmalar, ustyopmalar; 
- YOg‘och to‘sin- butun yog‘ochdan tashkil topgan yopma, to‘sinlari; 
- Yig‘ma to‘sin- turli yog‘ochlarni qo‘shib tayyorlangan to‘sin; 
- Elimlangan to‘sinlar- turli o‘lchamdagi turli sifatli yog‘ochlarni o‘zoro 
elimlab tayyorlangan konstruksiya; 
-
YOG
‘
OCH 
ustunlar-butun, yig‘ma va elimlangan yog‘ochlardan bo‘lishi 
mumkin; 
- YOg‘och fermalar, masalan storopil konstruksiyalari; 
-
YOG
‘
OCH 
arka va ramalar - aksariyat sanoat va qishloq xo‘jalik 
imoratlarini ko‘taruvchi konstruksiyalari; 
- Kombinatsiyalangan yog‘och – metall - plastmassalardan tashkil topgan 
konstruksilar. 
Respublikamizda boshqa davlatlardan keltirilgan, o‘zimizda etkazilgan turli 
xil daraxtlar har xil murakkablikka ega qurilishlarda yog‘och materiali sifatida 
ishlatiladi. Bularga o‘zimizdagi terakning bir necha turi, tol, chinor, yong‘ok, 
archa, qaragay, oq qayin va h.q lar misol bo‘la oladi. Bularning ichida terak, tol, 
qaragay, chinor daraxtlari qadimdan binokorlikda ishlatilib kelingan. 
Tol yog‘ochi juda elastik bo‘lib, bu hususiyatini qurigandan keyin ham 
saqlab qoladi. Terakning ko‘p turlari (ok, ko‘k) esa qurigandan keyin bikrligi 
juda oshib ketadi. Quritilgan terakka ishlov berish qiyin kechadi. Oq qayin 
yog‘ochining xususiyatlari terakka deyarli o‘xshash bo‘ladi. 
YOng‘oq yog‘ochi esa aksincha ishlov berishga oson material hisoblanadi. 
SHuning uchun yong‘oq pardoz ishlarida ko‘prok ishlatiladi. 
6.10- rasmda respublikamizda keng qo‘llaniladigan sinchli bino 
konstruksiyasining umumiy ko‘rinishi keltirilgan. 

---

 194 
5-10 - rasm. Sinchli konstruksiyaning umumiy ko‘rinishi 
Mahalliy usulda quriladigan sinchli binolar konstruksiyalariga 7-bobda 
batafsil to‘xtalib o‘tamiz. 
Mahalliy qurilish ashyosi sifatida yog‘och nafaqat sinchli binoning karkasini 
tiklash uchun, eshik va deraza, pol, shift, tom yopmasi, oraliq yopmalar 
konstruksiyalarini bajarishda, bundan tashqari pardozlash ishlarida qadimdan 
keng qo‘llanilib kelingan. 
YO
G
‘
OCH 
konstruksiyalari Respublikamizda keng foydalanib keladigan 
qurilish ashyosi bo‘lib ko‘priklarda, ba’zi noyob-tarixiy binolarda, imoratlar 
stropilasida sinchli imoratlarda, ustyopmalarda, eshik, deraza va pollarda keng 
qo‘llanilib keladi. 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, yog‘och konstruksiyasi qadimdan keng 
qo‘llanilib kelinayotgan va hozirgi kunda ham turli ko‘rinishlarda, turli xildagi 
konstruksiya shaklida bino va inshootlarning har xil qismlarida ishlatilib, 
bugungi qurilish industriyasi rivojlangan bir davrda xam o‘z mavqeini 
yo‘qotmay kelayotgan qurilish ashyosidir.