Mekdebi: Wagty

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:
- Kompýuterde modelleşdirmegi;
– Çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;
- Informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini.
Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:
- Aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;
– Obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;
- Kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.


Sekizlik we onaltylyk hasaplaýyş sistemalary.
Kompýuter bilen işleýän hünärmenler ikilik sistema meňzeş (esasy 2-niň derejeleri) bolan hasaplaýyş sistemalaryny hem ulanýarlar. Muňa mysal edip, sekizlik we onaltylyk hasaplaýyş sistemalaryny görkezmek bolar. Sanlary sekizlik we onaltylyk sistemada aňlatmak ikilik sanyň ýazgysyny gysgaldýar.Sekizlik hasaplaýyş sistemasynyň elipbiýi sekiz (0,1,2,3,4,5,6,7) simwoldan, onaltylyk sistemanyňky bolsa, on alty (0,1,2,3,4,5,6,7,8,9, A, B, C, D, E, F) simwoldan durýar.
Islendik sistemadaky sany onuň esasynyň derejeleri görnüşinde dagydyp ýazyp bolýar. Mysallara seredeliň:
1. N ₈=237,468=2∙8² + 3∙8¹ + 7∙8⁰ + 4∙8^–1 + 6∙8^–2.8
2. M₁₆=12CD,EF₁₆=1∙16³ + 2∙16² + C∙16¹ + D∙16⁰ + E∙16^-1+ F∙16^–2.
Şoňa görä-de P hasaplaýyş sistemasyndaky islendik sany aşakdaky görnüşde dagydyp ýazyp bolýar:
Np=a _n–1 ∙ p ^n–1 + a ^n–2 ∙ p ^n–2 + ∙∙∙ + a₀ ∙ p⁰ + a_–1 ∙ p^–1 +∙∙∙ + a_–m ∙ p^–m, bu ýerde p – sistemanyň esasy, a sanyň degişli ornunda duran sifr-koeffisiýent.
Pozisiýalaýyn hasaplaýyş sistemalary bilen işlenende, 8-nji tablisadan peýdalanylýar.
Ý okarda getirilen 2-nji mysalda A, B, C, D, E, F onaltylyk simwollaryň bahalaryny ornuna goýup, alarys:
M₁₆=1∙16³+2∙16²+12∙16¹+13∙16⁰+14∙16^–1+15∙16^–2=4096+ 512+192+ 13+0,875 +0,0586 = =4813,9336.
Onluk hasaplaýyş sistemasyndaky sany beýleki hasaplaýyş sistemalarynyň islendigine geçirmek, sany paýda esasdan kiçi san galýança şol esasa yzygiderli bölmek arkaly ýerine ýetirilýär, meselem:
a) 465₁₀=A₈; 465:8=58 (galyndy 1), 58:8=7 (galyndy 2), onda 465 ₁₀=7218;
b) 569,25₁₀=K₁₆.