Мектеп устаханаларында аспабларды таярлаў жумысларын шөлкемлестириў

Juqa list metaldi kesiw.
1.Tegis agash brusoklar tayarlaw.
2.Olar arasindagi bir yamasa bir neshe dana zagotovkani qisiw.
3.Brusoklardi zagotovkalar menen birge slesirlik tiskaga ornatiw.
4.Zagotovkani brusoklar menen birge keisw.
Trubalardi kesiw.
1.kesiw sizigin por menen belgilew.
Trubani tiskada agash kolodkalarda yamasa arnawli qisqishlarda oni ezilmeytugin qilip qisip qoyiw.
3.Kesiw baslaniwinda pishqi gorizantal uslanadi`polotno tisleri metalga oyip kirgeninen keyin pishqi ozine qaray awdariladi ham waqti-waqti menen zagotovkani ozinen keyinge qaray 45-90⁰ ga kesiw dawam etiledi,parallel jurisler sani minutina 35-45 di payda etedi.
D.Metaldi pishqi uskenesi polotnosi menen kesiw.
Kesiw shuqirligi polotnodan pishqi stanoginin ramkasina shekem bolgan araliqtan artiq bolganda,yagniy shuqir kesiwde polotnosi 90⁰ ga burilgan pishqi menen kesiledi.
1.pishqi uskenesi stanogin polotnosin 90⁰ ga burip jiynaw.
A)barashkalardi bosatiw ham polotnoni stanokdan shigarip aliw.
B) polotno artqi oyigina sonday qoyilsin,jumis waqtinda pishqi polotnosinin ramkasi gorizantal jaylassin
V) shtiftlerdi qoyiw ham polotnoni barashkalar menen teren qilip tartiw.
2.Metaldi kesiw.
A) zagotovka korinisine qarap ,kesiw ornin tiski jaqlarinan qaptal tarepine yamasa joqarida jaylastiriw.
B) joqarida aytilgan hamme kesiw qagiydalarina tiykarlaniw.
2-shinigiw. Trubalardi truba keskish penen kesiw.
1.Truba 1 din kesiletugin orni permetri boylap
2.Por menen sonday belgilensin,kesiw sizigi qisqshtin jaqlarinan 60-80 mm araliqta bolsin.
3.Dasta 2 ni vint 3 menen aylandirip,trubani qisqish 7 de tiykardin muyeshli oyigi menen shigiwshi suxarik arasinda qisiw.
4.Qisqishqa qisip qoyilgan trubanin ushina truba keskish 6 ni kiydiriw.
5.Truba keskishinin uskenesi 5 di oz kosheri atirapinda saat strelkasi hareketi bagitinda aylandirip,qozgaliwshi rolik 4 di truba diyuallarina jetkenshe jaqinlasitiradi.
6.Truba keskish penen trubani bir marte aylandirip shigip , kesiw sizigina tekseriledi.
7.Uskene 5 penen samal bir tarepke,samal ekinshi tarepke yarim aylandiriw. Har islengende hareketten keyin truba keskishinin vinti 6 da truba kesip tusirilegende 1/4 shenberge burilip turiladi.
8.Roliklerdin kesiwshi qirlarin suwitiw ushin kesiw ornin maylap qoyiw, truba keskish uskenesi ham trubanin perpendikulyarligin tekserip bariw kerek,kesiw aqirinda qirqip tusirilip atirgan truba boleginin ayaqqa tusip ketiwden abayli boliwi kerek. [N.I.Makienko]
3-shinigiw.Metaldi qayshili uskeneler menen kesiw.
A).Qayshilar tanlaw.
1.Qayshilardin waziypasina qarap olardin konstruktsiyasin tanlaw.
A) metaldi tuwri siziqlar boyinsha ham ulken radiusli shenberler boyinsha kesiw ushin kesiwshi ushlari tuwri bolgan tuwri qayshilar on qayshinin har qaysi yarimi kesiwshi boleginin on tarepi qiyalatip kesilGen boladi.On qayshilar menen shep qiri boyinsha saat sterlkasi hareketi bagitinda kesiledi.
Shep qayshinin har qaysi yarim kesiwshi bolegnin shep tarepi qiyalatip kesilgen boladi,olar menen on qiri boyinsha saat strelkasi hareketi bagitinda kesiledi.
B) kesiwshi tiglari iymek siziqli bolgan iymek qayshi list materialda tesikler kesiw ham iymek siziqli uchastkalarin kesiw ushin isletiledi.
D.Qayshilardin uzinligin tanlaw.
3.Qayshilardin jumisqa jaramligi tekseriledi. qayshilardin qirllari sharnirli biriktirilgen bolip olar bir-birine qatti turiwi ham jenil juriwi kerek.
B).Qayshilar menen islew usillarie uyreniw.
1.Qayshilardi on qolda uslaw kerek,bunda uskene tort barmaq menen orap alinip,alaqanga basiladi.jilispaytugin qayshi uskeneleri arasinda turadi.qisilgan korsetikish,igalsiz ham orta barmaqlar ashiladi.Jilispaytugin etip tuwrilanadi ham onin kushi menen qayshinin tomengi uskenesi kerekli muyeshke shetletiledi.
2.) Shep qol menen list uslap turiladi oni kesiwshi qirlar arasinda suriledi,joqargi ushin aniq korinip turgan planlastirilgan siziginin aniq ortasinan jurgiziledi, soninan uskenene on qoldin hamme barmaqlari menen qisip uslap kesiledi.
V) .Sirtqi belgi siziqlari boyinsha qayshi menen kesiw.
1.Zagotovkalardi planlastiriw.
2.kesiwde qayshi kesiw sizigin bekitip qoymasligi esapqa alip qayshilar tanlaw.
E.Qayshini on qolga aliw,shep qol menen listi uslap turip,oni kesiw sizigi boyinsha surip turiw.Listi suriwde,kesiwde gedir-budirler payda bolmawi ushin,kesiletugin listtin aqirin qatti basip turiladi.
G).Qalin (3 mm ge shekem bolgan )metallardi kesiw.
1.Uskeneli qayshi 2 ni slesirlik tiskasi 1 ge qisip qoyiw. (11-suwret G)

11-suwret
2.List 3 di shep qolga aliw ham oni qayshi 4 din awzina suriw.
3.On qol menen joqariga uskene 2 ni koteriw ham kush penen basip tutastiriw.
4-shinigiw.:skenenli richakli qayshilar menen metall kesiw.
1.Suykeliwshi boleklerinin maylanganligin tekseriw.Richak 2 nin juriwi tekseriw.
2.Qayshinin qirqiwshi qirlari arasindagi zazorda tekseriw,zazor ulken bolganda kesiw sipati jamanlasadi,list eziledi.pishaqlar 1 ham 3 otpey qaladi ham sinadi,zazor kishi bolganda pishaqlar tigiz juredi,bunda ulken kush talap qilinadi ham qirqiwshi qirlar tez jayiladi.
3.On qol menen uskene 2 ni qisip uslaw ham oni joqargi shariyatta tuwri suriw .
4.List r qirqiwshi qirga sonday qoyiladi.Bunda shep qol menen oni Gorizantal shariyatta uslap tursin hamde kesilisiw sizigi kozge taslanip tursin ham joqargi pishaq ush ushina aniq saykes kelsin.
5.On qoldi harektlendirip richak w ni pishaq ush penen birge menen bir bolimi kesilmegenge shekem tomenge tusiriw.
6.Richag 2 ni joqari shariyatta suriw.
7.List 4 8 shep qol menen biraz koteriw oni belgi siziq boyinsha «ozinen basqa tarepke qaratip» joqargi pishaq 3 tin kesilisiwshi qiri boyinsha suriw ham list aqirina deyin kesilgenshe kesiw usillarin takirarlaw.
Oqiw-islep shigariw kartasi.Metall egewlew.
Oqiw maqseti.Usillar kompleksin uyrenip aliw,jumis ornin ham miynetti ratsional` islewge sholkemlestiriw,egewlewde tuwri jumis shariyatin egewlewge ,tegisliklerdi egewlewde egewdi tensalmaqlastiriwga,turli zagotovkalardi egewlewge,joqari jumis onimli saykeslikler ham mexanizatsiyalastirligan qurilmalar menen islewge uyreniw.
Jumis obektleri.olshemleri shama menen 80 x 100 yamasa 30 x 80 mm bolgan plitkalar ,material -shoyin,lekalo lineykalar ,kvadrat siyaqli balgalar ,keskish tutqishlari,muyeshlikler ,prizmalar,Parma ,zubilo ham keskishlerdin sharlaniw muyeshlerin tekseriw ushin buyimlar,turli fason detallar ,iymek siziq profili buyimlar ,kontsirkul` ayaqshalardin zagotovkalari ,radiusli gayka giltleri ,turli islep shigariw zagotovkalari .
Materiallar ham qurilmalar.egewlew - islew beriw stanogi OZS ,iyiliwshi shlangli elektr mashinkag`ra ,tiskali slesirlik buyimlar,egewlew prizmalari ,konduktorlar ,ustki quyilma jaqlar,planlastiriw plitkalari. [N.I.Makienko]
Aspab ham materiallar.
uskeneler ornatilgan ham uskenesiz,uzinligi 250-300 mm bolgan,tisleri 1,2,3,4,5 -nomerli dogal tumsiqli tegis egewler,kvadrat siyaqli slesirlik balgalari ,kontsirkul` , shtangentsirkul` ,lekalo lineykalar ,egewlewshi ham turli profilli ham tislerinin nomerleri turli bolgan egewlewshi nadfiller pishqi uskeneleri , tekseriw lineykalari , muyeshlikler , szgishlar ,kernerler,planlastiriw balgalari , turli buyimlar , slesirlik zubilolari , kreytsmeyseller, parmalar, frezalar-sharoshkalar , shyotkalar,por ,lak.
1-shinigiw.Jumis ornin tayarlaw.
A.Jumis orinin sholkemlestiriw.
1.Aldin berilgen tapsirmalardan paydalanip ,jumis ornin tayarlaw.
2.Ayaq astina qoyilatugin qurilmadan yamasa koteriletugin tiskali verstaklardan paydalanip ,tiskani oz boyina saykeslep ornatiw.
3.Zagotovka tiskada tek qol kushinen paydalanip qisiliwi kerek.Balga menen tiski vintinin uskenesine uriw joli menen zagotovkani tiskada qisiwga uliwma jol qoyiw mumkin emes , bunda vint rez`basi uzilip ketip ,tiski isten shigiwi mumkin.
B.gewdeler tanlaw ham olarga uskene ornatiw.
1.Islew berilip atirgan zagotovkanin korinisne qarap egew profilin tanlaw.
2.Egew uzinligin tanlaw.
3.Metaldin linatugin qatlami qalinligina ham zagotovkaga islew beriw gedir budirliqlarina qarap ,egewdi tisine qarap tanlaw.
4.Uskeneni verstaka urip yamasa uskeneni balgasha menen urip 3G32 arqasina ornatiw.
5.Eski uskeneni qalqaga urip balgasha menen urip shigarip aliw kerek,yamasa eger egew ulken bolsa,oni plitaga qoyip ,uskene qalqasin plita shetine keskin hareket qilip uriw kerek ,sonda uskene on qolda qaladi,egew bolsa onnan shigip ketedi.
Agash uskenelerinin shlshemleri egewdin uzinligina qarap w-tablitsadan alinadi.
2-shinigiw.Egewdi tensalmaqlastiriw.
A. Egewlewdegi jumiswaqtinda uyreniw.
1.Tiski aldinda onin kosherine salistirganda ,15⁰ muyesh payda etip ,yarim burilip ,tuwri ham turaqli turiw.
2.Ayaqlardin katini bir-birine salistirganda 60-70 muyesh payda etip qoyiw.Tabanlar arasinda 200-300 mm araliqta boliwi kerek.
3.Tiski biyikligin korsetilegenlerden paydalanip boyga saykeslep ornatiw,on qol menen basiw ,shep qol menen basiw kusheyip ketkeninde aldiga qaray qiya egewlew payda bolip ketiwi mumkin ,on qol menen basiw kusheyip ,shep qol menen basiw astenlegende arqaga qaray qiya egewlew payda boladi.
B.Egewlewdegi jumis hareketlerin uyreniw ham egewdi tensalmaqlastiriw.
1.On qol menen uskenenin ushinan sonday uslaw kerek, uskenenin siypaq tarizli ushi alaqannin jumsaq ornina tirelip tursin.
2Bas barmaqti uskenen kosheri boylap qoyip .qalgan barmaqlar menen uskeneni qisip uslaw ham oni kaftga basiw.
3.Shep qoldi kafti menen egewdin ushinan 20-30 mm araliqta egewge dones qilip qoyiw,barmaqlardi bir az bugiw kerek ,leykin salqinlatpaliq lazim,shep qol tirsegin bir az koteriw kerek
4.Egewdi ten ,minutina 40-60 hareket qilip ,gorizantal jagdayinda eki qol menen aldinga ham arqaga sonday jurgizilsin ,ol islew `berilip atirgan zagotovkaga barliq beti menen teyip tursin ,salt juriw waqtinda egewdi zagotovkadan uzbeslik kerek.
On ham shep qollardin kushi tomendegishe belilensin.
a) egewdi tek oni aldinga jurgizgen de gana ,ogan on ham shep qollar menen basiw kushinin belgilengenligi,yagniy tensalmaqligina itibar qilgan halda basiw kerek.
b) Jumis jurisi baslangannan tiykargi basiwdi shep qol menen islew ,on qol menen egewdi gorizantal uaqitta tutip turiwi kerek.
V) jumis baslaniwinin ortasinda har eki qol menen egewge basiw kushi birdey boliwi kerek.
G) jumis baslaniwi aqirinda tiykargi basiw on qol menen islenedi.shep qol menen bolsa egew gorizantal waqitalrda tutip turiladi,gewdeni tiski tarepke iyiltiriw kerek,gewde awirligi shep ayaqqa taslanadi.

Juwmaqlaw

Mektep jasindagi balalardi belgili bir kasipke bagdarlawda texnologiya sabaginin roli ayriqsha.Oqiwshilar tarepinen mektep ustaxanalarinda metallardan buyimlaw tayarlaw jumislarin orinlaw arqali har qiyli buyimlar jasaydi.Hazirgi waqitta mamleketimizde jas awladlardin zamanga say talim tarbiya aliwina ulken itibar berip kelmekte yagniy mekteplerimiz qayta rekonstruktsiya qilinbaqta.ondagi mektep ustaxanalari jana aspab uskeneler menen bayitilmaqta.Bul Texnologiya sabaginan oqitatugin oqitiwshilarga ulken uaziypa jukleydi yagniy mektep ustaxanalarindagi zamanogoy aspab uskenelerden duris paydalaniw jollarin ham texnika qawipsizlik qadelerin uyretiwdi talap etedi.Menin pitkeriw qaniygelik jumisimda oqiw ustaxanalarinda metallarg`a islew beriw qurallarinan paydalaniw jollarin u`yreniw usillari korsetilgen.Bunda slesarliq jumis ornin sholkemlestiriw, metallarga islew beriwde paydalanilatugin aspab uskene menen tanistiriw ham olardi paydalaniw jollarin uyretiw texnologiyaliq kartalarga muwapiq metallarga islew beriw arqali har qiyli buyimlar jasawda aspab uskenelerden duris paydalaniw jollari korsetilgen.Metallarg`a islew beriw ustaxanada bir neshe turdegi ameliy jumislardi orinlaw mumkin.Biraq biz pitkeriw qaniygelik jumisinda metallardi qirqiw, kesiw egewlew usillari, bunda paydalanilatugin aspab uskeneler ham olardan duris paydalaniw jollari korsetildi.Sonliqtanda bul jumislardi orinlaw ushin mektep ustaxanasi qaniygelik jumista korsetilgen da`rejede toliq tamiynlengen boliwi kerek.Mektepte miynet sabag`inin` talap da`rejesinde o`tiliwi oni oqitatug`in oqitiwshilardin` talapshan`lig`ina,izleniwshen`ligine ha`m uqibina baylanisli bolip qalmaqta.Eger bul sabaqti oqitatug`in oqitiwshilar qa`niyge bolmasa yamasa mektepte a`sbap-u`skene jetispeydi dep arqayinliqqa berilip ju`rilse miynet sabag`i ekinshi da`rejeli sabaq bolip qaliwina sebepshi boladi.Sonin` ushin miynet oqitiwshilari bul sabaqtin` ekinshi da`rejeli bolip qalmawinin` aldin aliw za`ru`r. Juwmaqlastirip aytatugin bolsaq bul pitkeriw qaniygelik jumisinda uyrenilgen sleserlaqtan ameliy jumislardi orinlaw usillari keleshektegi pedagogikaliq jumislarinda ozinin unamli tasirin tiygizedi dep oylayman.
Paydalanilg`an a`debiyatlar.
1.I.A.Karimov.Uzbekistan XXI asr busag`asida .T.2007 y.
2.N.I.Makienko.Slesarlikdan amaliy ishlar. Toshkent 1992 y.
3.V.P.Semenixin Maktab ustaxanalarida asboblar tayorlash.Toshkent «U3ituvchi»1990y.
4.Mahkamov.S. wquv ustaxonalarida utkaziladigan Amaliy mashg`ulotlar. Toshkent «U3ituvchi»1991y.
5.I.D.Davlatov «Mehnat va kasb ta`limi, kasb tanglash,mehnat tarbiyasi va nazariyasi uslubiyati» T.1994 y.
6.Mahkamov«wquv ustoxonasida amaliy mashg`ulotlar»T.1992 y
7.P.T.Mazumov va boshqalar. Uquvchilarni mehnatga va kasb tanlashga tayorlash. Toshkent «Uqituvchi»1991y.

Mazmunı
1.Kirisiw……………………………………………………………….

2.Oqiw ustaxanalarinda a`mel qilinatug`in uliwma

ta`rtip ha`m qag`iydalar………………………………………………………….
3.Oqiw ustaxanalarinda a`meliy shinig`iwlardi o`tkeriwde a`mel qilinatug`in
uliwma ta`rtip ha`m qa`wipsizlik texnikasi qag`iydalari
4. Mektep ustaxanalarinda aspablardi tayarlaw jumislarin sho`lkemlestiriw
5. Sabaqlarg`a tayarlaniw
6.Sabaqlardi o`tkeriw usili ..
7. Metaldan buyimlar tayarlawda islenetugin jumislar boyinsha uliwma magliwmatlar .
8. Texnologiya sabagin sholkemlestriw boyinsha ameliy tapsirmalar
9. Texnologiya sabag`in sho`lkemlestriw boyinsha uliwma mag`liwmatlar
10. Metal buyimlardi qirqiwda islep shigariw kartasi ………………………
11. Juqa list metaldi kesiw………………………………………………………..
12. Juwmaqlaw………………………………………………………………….
13.Paydalanilg`an a`debiyatlar………………………………………………….