Мектеп устаханаларында аспабларды таярлаў жумысларын шөлкемлестириў

Texnologiya sabag`in sho`lkemlestriw boyinsha uliwma mag`liwmatlar.

Oqiwshilardin’ jumisin ameliy uyrenip (bilip) aliwlari usi jumisti islewden baslanadi.Shinigiw qilmastan turip parmalash,rez`ba qirqiw,egovlash ham usi siyaqli basqa islerdi uyrenip bolmaydi.Shinigiwlar uyreniletugin miynet hareketlerin tiyili qagiydalarga kore ma’lim maqset penen kop martelep,oylaw rawishte takirarlaw.Jumislardi islew ushin zarur bolgan magliwmatlar ham usinislarga iye bolgan oqiw-islep shigariw kartalarin shinigiwlardi islew jeteskinligi asiriwga imkan beredi.Har bir oqiw kartasinda oqiw maqseti korsetiledi ham ham jaratiladi.Oqiw -material bazasin payda qiliw ham oqiw islerdi tanlaw siyaqli korsetpeler keltiriledi`shinigiwlar ham jumisusillari suwretler menen aniqlap tusindiriw beriledi,instruktiv korsetpelerr beriledi. [Ctarichkov V.S]

Har bir oqiw- islep shigariw kartasinin juwmaqlawshi bolimi qawipsiz islew qagiydalarina ham jetisenlik talaplari,yagniy uyreniw natiyjesinde oqiwshi nenii «biliwi» ham neni «qila biliwinen » ibarat.
Oqiw programmanin har qaysi temasi jaqinan oqiwshilar jol qoyatugin azgana qateler,olardin sebepleriham aldin aliw sharalari keltiriledi. [N.I.Makienko]
Oqiw-islep shigariw kartalari jazba instruktaj beriw hujjeti bolip,onnan
a) oner-texnika bilim oqiw orinlari,b) islep shigariw talim masterleri (instruktorlar),v) slesarliq jumisi arnawli texnologiyasi oqitiwshilari paydalaniwi mumkin.
Oqiw-islep shigariw kartalarindagi korsetpeler,asirese islep shigariw masteri korsetugin usillar kompleksin az ozlestirip alatugin yamasa basqa bir sebepler menen (kesillik,shanaraqtagi sebepler ham basqa sebepler siyaqli) oqiw programmasinin aldin otilgen temalari yamasa tematikalarin uyreniwde qatnasa almagan oqiwshilar ushin paydali` Olar kartalardan paydalnip,berilgen turdegi jumislardi orinlaw usillarin garezsiz rawishte tusinip ham uyrenip aliwlari mumkin.Bul halda islep shigariw talimi masteri arqada qaliwshi oqiwshilar ushin tapsirmani arnawli tusindiredi,olar qatnaspagan temalar ham tematikaler juzesinen tapsirmalar beredi ham nelerge itibar beriw kerekligin tusindiredi.
Jaslar islep shigariw talimi oqiw ustalari oqiw-islep shigariw kartalari boyinsha oqiwshilardin jumis orinlarinda tuwri islep biliwleri,zarur material, zarurli,aspab,saykesliklerin tuwri tanlawlari,qalegen shinigiw yamasa miynet usillarinin orinlaniwin tuwri keltirip shigariwlari mumkin.
Oqiw-islep shigariw kartasi.
Metal buyimlarin islep shigaariwdi sholkemlestiriw.
Oqiw maqseti` oqiwshinin miynetin duris sholkemlestiriw uliwma qagiydalardi ham miynetti sholkemlestiriw bekkemlew hamde miynet onimin ham jumis sipatin asiriw maqsetilerinde olardan oz jumisinda ameliy paydalana biliwin uyrenip aliw. [Ctarichkov V.S]
Aspablar ham saykeslikler.
Slesarliq verstagi`
Aspabalar ham materiallar` Turli profilli ham nomerli egewler` slesarliq balgalari` shtangen tsirkul`lar ` mikrometrler`muyeshlikler zubilolar ` kreytsmeysellar ` sizgishlar chotka sipirgishlar ,mashina mayi`
1-shinigiw.Jumis zonalarin aniqlaw.
A.Gorizontal tegislikte jumis zonalarin aniqlaw.
Tomendegi korstilgen parametrlerdi esapqa algan halda jumis zonalarin aniqlaw.
a) Optimal jumis zonasi radiusi shama menen 300 mm bolgan (har qaysi qol ushin) doga menen shegeralanadi`
b) Jardemshi aspablar ham saykeslikler jaylastirilgan zona radiusi shama menen re0 mm bolgan doga menen shegeralanadi.
v) zagotovkalar ham tayar buyimlar jaylastirilatugin zona radiusi shama menen 650 mm bolgan doga menen shegeralanadi.
B. Vertikal tegislikte jumis zonalarin aniqlaw.
Tomendegi korsetilgen parametrlerdi esapqa algan halda jumis zonalarin aniqlaw.
a) Optimal jumis zonasi radiusi shama menen 500 mm bolgan doga menen shegeralanadi.
b) Qol jetetugin zona radiusi shama menen 650 mm bolgan orin menen shegeralangan.
v) Qollar maksimal jetetugin zona radiusi shama menen 850 mm bolgan orin menen shegeralanadi.
2-shinigiw.slesarliq jumis ornin ratsional` sholkemlestiriw.
a) jumis baslanganga shekem. sizilma,zagotovka,aspab ham qurilmalardi qabil qilip alip ,jumis ornin tayarla.

(q-suwret)

Zagotovka, asbap ham qurilmalardi qatan belgillengen tartipte qoyip shigiw sizilmani dramkaga bekkemlew ,zarurli jardemshi narselerdin bar joqligin tekseriw lampani jaqtiliq tiskanin jagina tusetugin qilip ornatiw ayaginnin astin tomengi ham tiskanin biyikliginin boyina sayes tegisle.
b) Jumis waqtinda oz jumis orninda tartipti saqla.(1-suwret) Olshew aspablarin jumis islew aspablarinan bolek qilip planshetkaga yamasa taxtayshaga qoyip kobirek isletiletuginin jaqiniraq aziraq isletuletuginligin uzagiraqqa qoy.Jumis waqtinda on qol menen uslanatugin hamme narseni on tarepke shep qol menen uslanatugin narselerdi shep tarepke qoy.Aspabti onga qaramastan aliwga ham ornina qoyiwga ozindi uyret.bunin ushin har qaysi predmetti hamme waqit bir oringa qoy.Tiski jagdayinin tuwriligin qadagalap bar.Tiska vintin hadden tisqari qatti tartpa sebebi bunda vinttin rezbasi tez jelinedi.Gaykalar ham tiska isten shigadi.Jumis waqtinda detallardi malim oringa ham tiyisli tartipte qoy. [N.I.Makienko]
v). Jumisti juwmaqlaw.Jumis ornin ham aspablardi jiynap tazalap qoyiw.Aspablardi maylangan shuberek penen tazala.Jardemshi materiallardi yashiklerge salip qoyiw tiskanin jagin kerip qirindilardi arnawli yashike sipirip tasla.Bunnan keyin tiskanin vintin mashina mayi menen maylap tiskanin jagin jaqlari arasinda bir az zazor qaldirip vinti qburap qoyiw.
3-shinigiw.Sleser miynetin bekkemlew.
A). Aspablar bolekshelerinin ratsional` korinislerin tanlaw.Aspab qoli anotomiyaliq korinistin qasiyetlerine saykes boliwi kerek.Bolmasa jumis dawaminda barmaqlar arasinda biyiksheler siliniwi onda jara payda boliwi mumkin.
B). Jumis islewshinin boyina qarap tiskanin poldan balentligi tanlanadi.Miynet onimdarligi tiskanin ornatiw biyiklinie kop tarepleme baylanisli.Tiskalar na tuwri ornatilsa miynet onimdarligi paseyip qalmastan Adam kobirek sharshaydi.Miynet onimjdarliginin tiskalardin poldan biyikligine baylanisligin korsetiwshi diagrammada Tiskalardin poldan en qolay biyikligi egewde q0w sm ekenligi korinip turipti.Bul biyikliten basqasha biyiklik alinsa zagotovkadan egewlep alinatugin metal mugdari kemeyedi ham jumis islewshilik tez sharshaydi.Tiskalar pastte jaylasqanda bilek jelke menen dogal muyesh payda etedi.Bilek muskullari kushli tartiladi hareket qiyinlasadi.On ham shep qollar menen bir qiyli basiw buziladi.Qaddi bugiledi jumis islewshi ten salmaqsizliq jagdayinda turadi.Tiska balent jaylasqanda bilek ham jelke swyer muyesh payda etedi.Jumis islew shariyati janede jamanlasadi.Sebebi kesiw kushin jelkeden aspabqa beriw juda zorigwdi talap qiladi. Ayirim jagdaylarda bugan oqiwshinin kushi jetpey qaliwi mumkin.Bunda kush kobirek on qolga tuwri keledi. Bul detaldin on shetinin qiya egeliwine alip keledi. [Ctarichkov V.S]
V). Tisaknin biyikligi boyinsha ornatiw.Parallel tiskada tirsekten bugilgen shep qolinin tuwrilangan barmaqlari jekke tiyip turatugin qilip tiska jaqlarina qoyiladi.Stol tiskasinda tirsekten bugilgen tiskanin jagina qoyilgan shep qol mush qilip qisilganda jekke tiyedi.
4-shinigiw. Sleser jumisin optimal` jagdaylarin tanlaw.
A). Miynet hareketlerin uyrenip aliw.
Sleserdin miynet hareketleri bes gruppaga bolinedi.
1.Barmaqlardin hareketleri
2.Barmaqlar ham bileklerdin hareketleri,
3.Barmaqlar, bilekler ham jelke suyeklerdin hareketi
4.Barmaqlardin bileklerdin jelke suyeklerdin ham jelkenin hareketi,
5.Barmaqlardin ,bileklerdin ,jelke suyeklerdin, jelke ham gewdenin hareketleri.
B) Aspab ham qurilmalardi jumis orninda koriw muyeshin esapqa algan halda jaylastiriw.
1.Jumis orninda aspab,qurilmalardi jaylastiriwda tomendegi koriw muyeshlerin esapqa aliw kerek.
Jumis zonasinda aniq koriw muyeshi qi gradus.
Jumis zonasinda effektiv muyeshi 30⁰ .Bas qiymildamay turganda jumis orninda kozden keshiriw muyeshi qw0⁰ Bas burilganda kozden keshiriw muyeshi ww0⁰
2) Bas burilganda kozden keshiriw zonasi keneyedi.Bastin jol qoyilatugin buriliwi gorizantal` tegislikte 45<sup>0</sup> ta vertikal` tegislikte bolsa 30⁰ ti payda qiladi.