Меҳнат ва унга ҳАҚ ТЎлаш ҳисоби. Ходимлар билан бошқа операциялар бўйича ҳисоб-китоблар ҳисоби

Меҳнатга ҳақ тўлаш тизимлари  
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг тариф тизими. ЎзР меҳнат кодекси (IX боб) 
амалиётда энг кўп қўлланиладиган ҳақ тўлаш тариф тизимларини, шу 
жумладанмеҳнатга ҳақ тўлашнинг тариф тизиминитартибга солади. Тариф 
тизими-ходимларнинг турли гуруҳлари ва малакаларига қараб иш ҳақи 
даражасини тартибга солувчи нормативлар мажмуи: бажарилган ишнинг 
мураккаблиги; меҳнат шароитлари, ҳарактери ва интенсивлиги; ходимлар-

---

нинг малакаси; ишни бажариш шаротитлари (шу жумладан табиий-иқлим); 
ишлаб чиқариш тури.
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг тариф тизими қуйидаги элементларни ўз ичига 
олади:
- тариф-малака маълумотномалари;
- тариф шкаласи;
- тариф ставкаси;
- тариф коэффициентлари;
- нормал меҳнат шароитларидан оғиш бўйича ишлаш учун устамалар.
Тариф-малака маълумотномалари бажарувчининг малакасига қўйила-диган 
талаблар кўрсатилган ҳолда асосий иш турларининг батафсил хусу-сиятлари 
келтирилган ва алоҳида ишлаб чиқаришлар учун ишлаб чиқилган. Муайян 
ишни бажаришда талаб этиладиган малака мураккаблик, аниқлик даражасига 
қараб разряд бўйича ўзгаради. Ишчининг малакаси у ёки бу ишни бажариш 
учун эгаллаши лозим бўлган белгилар мажмуи билан белгиланади: билим, 
қобилият, кўникма.
Тариф-малака маълумотномалари асосида ишчига тариф разряди берилади. 
Малакаси юқори бўлган сариразряди ҳам ошиб боради, разряд ошган сари, 
бошқа тенг шароитларни ҳисобга олмаган ҳолда, иш ҳақи ҳам ошади.
Тариф шкаласи -биринчи, энг паст категориядан бошлаб соатбай ёки кунлик 
тариф ставкаларига эга жадвал. Улар бажарилган иш ва малакалар-нинг 
мураккаблигига қараб меҳнат категориялари ва ишчилар ўртасидаги ҳақ 
тўлашдаги муносабатларни ўрнатишга хизмат қилади. Ҳозирги кунда олти 
рақамли тариф шкаласи ишлатилиб, унда биринчи тоифа энг паст иш ҳақига, 
олтинчиси эса- энг юқори иш ҳақига тўғри келади. Ҳар бир шкалада ишбай 
ва вақтбай иш тўлаш учун тариф ставкалари беради.
Тариф ставкаси-вақт бирлигига ишлаб чиқарилган маълум бир 
мураккабликдаги иш учун тўлов миқдори (соат, кун, ой-бу аниқ иш турига 
боғлиқ, чунки якуний натижани бир соат ёки бир кунда баҳолаш ҳар доим 
ҳам мумкин эмас). У ҳар доим пул шаклида ифодаланади ва разряд ошган 
сари иш ҳақининг ҳажми ортиб боради.
Ҳар қандай юқори тоифали ва биринчи разряд тўлов нисбати тариф 
коэффициенти ҳисобланади. Ҳар қандай тоифадаги тариф ставкаси-бу 
биринчи тоифадаги тариф ставкаси шу шкаладаги коэффициентларига 
кўпайтириладиган ставкадир. Биринчи ва охирги рақамларнинг тариф 
коэффициентлари нисбати тариф катагининг оралиғи деб аталади.
1 тоифали тариф ставкаси энг кам малакага эга бўлган ишчининг вақт 
бирлиги учун ҳақ миқдорини белгилайди. 1 рақамли тариф коеффициенти 
бирга тенг. 1 тоифадаги тариф ойлик ставкасининг ҳажми қонун 
ҳужжатларида белгиланган энг кам иш ҳақидан паст бўлиши мумкин эмас. 2-
категориядан бошлаб тариф коэффициенти ошади ва тариф катаги томонидан 
тақдим этилган энг юқори категория учун ўзининг максимал қийматига 
эришади.

---