Metall konstruktsiyalarida ishlatiladigan po’latlarning asosiy xususiyatlari

Po‘latning 
cho‘zilish 
diagrammasi. 
Metallardan 
tayyorlangan 
konstruktsiyalarni hisoblash va loyihalash uchun ularning mexanik xossalarini bilish 
zarur. 
Metallarning hususiyatini miqdoran baholash uchun maxsus tajriba va 
sinovlar o‘tkaziladi. 
Materiallarni, jumladan, po‘latni mexanik hususiyatlarini aniqlashda 
cho‘zilishga sinash eng ko‘p tarqalgan usul hisoblanadi. Buning sababi birinchidan, 
б) 
а) 

---

boshqa turdagi deformatsiyalar uchun xam shu tajribada olingan xulosalardan 
foydalanish mumkin, ikkinchidan cho‘zilishga sinash tajribasi oson o‘tkaziladi va 
ishonchli natija beradi. 
Po‘latni cho‘zilishga sinash uchun qabul qilingan namuna odatda, doiraviy 
kesimli bo‘ladi va uning hisobiy uzunligi 

=10d qilib tayyorlanadi. Po‘lat 
namunalari maxsus mashinalarda (uzish mashinalarida) sinovdan o‘tkaziladi. 
3-rasm. Po‘latni cho‘zilishga sinash namunasi 
Sinash natijasidan namuna kesimidagi kuchlanish va chuzilish deformatsiyasi
orasidagi boьlanishni ifodalovchi grafik kuriladi. 
Xar xil navli po‘latlarning cho‘zilishdagi diagrammasi deyarli barcha maxsus 
adabiyotlarda ko‘rsatiladi va sharxlanadi. Qurilish po‘lati (St3)ning cho‘zilishdagi 
diagrammasini tahlil qilamiz va undagi o‘ziga xos jarayonlarni ko‘rib chiqamiz (4-
rasm). 

---

4-rasm. Kam uglerodli po‘latning cho‘zilish diagrammasi 
Sinash diagrammasidan ko‘rinib turibdiki, kuchlanish ma’lum miqdorga 
yetguncha kuchlanish va nisbiy cho‘zilish orasidagi munosabat to‘g’ri mutanosiblik 
(proportsionallik) qonuni bilan o‘zgaradi va bu diagrammada A nuqtada nihoyasiga 
yetadi. SHu nuqta po‘lat uchun mutanosiblik (proportsionallik) chegarasi deb 
ataluvchi kuchlanishga to‘g’ri keladi va 

p
bilan belgilanadi. 
Yuklanish ortsa, shu nuqtadan boshlab mutanosiblik saqlanmaydi, ammo S 
nuktagacha materialning elastiklik hususiyati saqlanib koladi, ya’ni yuk olinsa, 
qoldiq deformatsiya bo‘lmaydi: shu sababli AS oraliq po‘latning elastiklik 
chegarasidagi kuchlanishi deb ataladi va 

e
bilan belgilanadi. Yuklanishning shu 
bosqichida kristall panjaradagi atomlar siljiydi, yuk olinsa o‘z o‘rniga qaytadi. Agar 
yuk mikdori yana oshirilsa, kuchlanish va deformatsiya orasidagi mutanosiblik 
sezilarli buzila boradi va bu jarayonda chiziqli dislokatsiya sodir bo‘ladi. Po‘latning 
yuk ostida deformatsiyalanishning bu bosqichiga SE qism to‘g’ri keladi va bunda 
kuchlanish ortmasa ham uzayish o‘sa boradi. Bu hodisa po‘latning oquvchanligi 
deyiladi. Oqish chegarasidagi kuchlanish 
