Metodologiyasi

1 Lyusyen Fevr (fr. Lucien Febvre; 1878-yil 22-iyul — 1956-yil 11-sentabr) — 
fransuz tarixchisi, asosiy tadqiqotlari XVI asr tarixiga bag‘ishlangan. Mark Blok 
bilan hamkorlikda «Annallar» («Annali» (1929)) jurnaliga asos solgan. «Annallar» 
maktabining asoschilaridan biri.
2 Mark Tulliy Sitseron (lat. Marcus Tullius Cicero; m il.aw. 106-yil 
3-yanvar, Arpinum — m il.aw . 43-yil 7-dekabr, Formiya) — qadimgi Rim siyosiy 
arbobi, notiq va faylasuf. Sitseron o'zidan ko‘plab adabiy meros qoldirgan va 
ularning bir qismi bugungacha yetib kelgan. Sitseron «Tarix ~~ davrlarning 
guvohi, haqiqat chirog‘i, xotira hayoti, hayot murabbiyi, qadimiylik xabarchisi»,
— degan fikrini bayon qilgan. Sitseron tomonidan ilk bor Geradotga «tarixning 
otasi» deya nom berilgan.

---

nitskiy: «Tarix odamlar faoliyati, shuningdek ushbu faoliyat oqi- 
batlari bilan bog'liq konkret ommaviy taraqqiyot qonuniyatlarini 
tadqiq qiladi», — deb tushuntirsa, tarix fani metodologiyasi sohasi­
da yirik tadqiqotlarni amalga oshirgan tarixchi I. Kovalchenko 
esa, «Tarixiy taraqqiyot o‘z maqsadiga ega bolgan odam faoliyati­
ni o‘zida aks ettiradi, bu esa ilg‘or qonuniy hamda ichki shart- 
larga ega bolgan jarayondir. Bu jarayonning konkret yo‘nalishida 
organik ravishda moddiylik va ma’naviylik, obyektivlik va indivi- 
duallik uyg‘unlashadi. Bu uyg‘unlikning o‘zi esa tarkibiy shakl va 
sifat birligi holatida namoyon boladi», — degan fikrni bildiradi1.
Insoniyatning o‘tmishi cheksiz darajadagi turfalikdan iborat- 
dir, undagi hodisalar cheksiz ravishda sodir bolgan va ularning 
barchasini ta’riflab berish imkonsizdir. 2
Tarix — bu insonlar, ularning faoliyati, intitilishlari haqida­
gi fandir. Tarixchining ilmiy izlanishlari tarixiy jarayonlarning 
obyektiv va subyektiv qirralarining qollanilishidagi birlikning 
aniqlanishi bilan bogliqdir. Aynan shu holat tarixiy bilimning 
sotsiologik bilim bilan yaqinlashtiradi.
Tarixdagi takrorlanishlar tarixiy jarayonlarning an’anaviyligi 
va ayni vaqtda tarixiy jarayonlarning o‘ziga xosligi va individu- 
alligi bilan ham xususiyatlanadi. Tarixiy jarayonlarda o‘xshash 
hodisalarning takrorlanishi ularning kelib chiqishidagi, takror- 
lanish ehtimolligi va sodir bolish jarayonlaridagi turlichaligi bi­
lan bir-biridan farqlanadi3.
Bunday mazmundagi fikrlar boshqa bir qator tarixchilar to ­
monidan bildirilib, ular tarix fani va tarix fanining predmetini 
turlicha holatda tavsiflab berdilar. Ingliz tarixchisi R. Kolling- 
vud: «Qandaydir tarixiy jarayon va uni anglashning aniq va yago- 
na yo li mavjud emas, tarixiy jarayon o‘z-o‘zidan shakllanadigan