Metodologiyasi

1 Tarix falsafasining nazariy asoslari. 81-b.

---

mot qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha yaxshi, biroq muhim bo‘lmagan 
va ahamiyati kam bo‘lgan ma’lumotlar tadqiqotchi tomonidan 
aniqlanib, ularni asosiy ma’lumotlardan ajratib qo'yish maqsadga 
muvofiqdir. Bundan axborotning yetarliligi masalasi kelib chiqa- 
di va bularning hammasi manbalarning tahlili va tadqiqoti jara­
yonida e’tiborga olinishi lozim.
I.Kovalchenkoning ta’kidlashicha, manbaning yuzaga kelish 
jarayonining o‘zi axborotlashish va axborotlashtirish jarayonidir. 
Manbaning yaratuvchisi yoki tarixnavis manbani yozish jarayoni­
da aniq maqsadni qo‘yadi va bir qator vazifalarni amalga oshira- 
di. Manba muallifming o‘zi voqelikning bir qismidir. Yaxshi yoki 
yomon manbalar bo‘lmaydi, bular tadqiqotchining tahlilga yon- 
dashuvi va qo‘llayotgan tadqiqot metodlarining samaradorligiga 
bog'liqdir.
Har qanday manba ikki tomonlama axborot tashuvchi xusu- 
siyatiga ega hisoblanadi. Birinchidan, muallifning tafakkuri va 
ongi mahsuli sifatida biz tadqiqot obyekti haqida ma’lumotga 
ega bo‘lamiz, ikkinchidan, manbalar axborot beruvchi subyekti- 
ni belgilaydi.
Statistikaga manba sifatida baho berar ekan, I.Kovalchenko 
manbalardan statistikaga oid ajratib olingan har qanday ma’lumot 
axborotning yo‘qotilishiga olib keladi.
Manbalarning eng qimmatlisi dastlabki ma’lumotlar yoritib 
berilgan manbalar, ya’ni birlamchi manbalardir.
Abu Rayhon Beruniyning qayd etishicha, «xabar xabarchilar 
sababli rost va yolg‘on tusini oladi»1.
Har qanday manbada o‘tmish taassurotlari va voqealarning 
tafsilotlari saralangan holda qayd etilishi tabiiydir. Bunda vo­
qealarning to‘laqonli tafsilotlari haqidagi tasavvurlar cheklanadi, 
bunday holatda tarixchi yoki tadqiqotchi umidsizlikka tushmas- 
dan, manbalardagi axborotlarning tugallanmasligiga e’tibor qa-