Metodologiyasi

Geraldika atamasi lotincha «heraldus» 
— jarchi so‘zidan kelib 
chiqqan. Polyakcha «herb», nemischa «erbo» atamalari meros va

---

merosxo‘r ma’nolarida qo‘llanilgan. Geraldika gerblar va ular ha- 
qidagi bilimlar tizimidir. Gerb biron-bir mamlakat yoki hududning 
siyosiy va tarixiy xarakterdagi g‘oyalari majmuasini, o‘ziga xos ta- 
biiy va xo‘jalik xususiyatlari, tabaqaviy tavofutlarini, shaxs, urug‘ 
va boshqalarning shajaralarini ifodalovchi alohida ramziy belgidir.
Geraldika moddiy madaniyat yodgorliklarini: gerb, tamg‘a, 
muhr, nishoniarni hamda gerbli va ramzli yozma manbalarni 
o‘rganadi, milliy an’analar, ijtimoiy xususiyatlar, mamlakatlara- 
ro iqtisodiy va madaniy aloqalarni o‘rganishga yordam beradi. 
Gerblar tarixiy bilimlarning ko‘plab sohalari: diplomatiya, sfra- 
gistika, numizmatika va boshqalarda o‘ziga xos manba vazifasini 
bajaradi. Geraldika vujudga kelgan ittifoqlar, hududiy o‘zgarish- 
lar, sulolaviy nikohlarni aks ettirgan holda siyosiy tarix haqi- 
da, hukmron tabaqa o‘rtasidagi demografik jarayon va boshqalar 
to‘g‘risida qimmatli ma’lumotlar bera oladi. Nafaqat siyosiy va ij­
timoiy tarix sohasida, balki o‘rganilayotgan davrning psixologik 
muhitini qayta tiklashda ham geraldik materiallardan samara- 
li foydalanish mumkin. Masalan, o‘rta asrlar xronikasi, siyosiy 
va badiiy adabiyotida gerblar tavsifi ko‘p uchraydi. Ular umuman 
o‘sha davr mentaliteti yoki turli toifalar mentalitetiga xos bo‘lgan 
xususiyatlarni ham o‘zida aks ettiradi.
Gipoteza (faraz) — (yunon tilida hypothesis — asos, taxmin, 
mo‘ljal, gumon, «hypy» — tagida, pastda, ostida, «thysis» — ho- 
lat, ya’ni biron-bir voqeaning asosida yotuvchi — sabab yoki mo- 
hiyat). Bilish nazariyasida u yoki bu tarixiy jarayon yoki voqea va 
hodisalar haqida taxminlarni mulohaza qilish va hukm chiqarish 
shaklida ifodalash. Ilmiy faraz — tarixiy jarayonlar yoki hodi- 
salarning qonuniyatlar yoki sababiyatlar orqali bog‘liqligini tax­
min qilish. Har qanday ilmiy faraz bilishga bo‘lgan ehtiyojni aks 
ettiruvchi, ya’ni bilmaslikdan bilishga (bilimsizlikdan bilimga) 
yo‘naltirilgan bilishga oid savoldan boshlanadi. Faraz ilmiy bo‘li- 
shi uchun quyidagi talablarga javob berishi kerak:
Tekshirish va aniqlashtirish imkoniyati mavjud boiishi ke­
rak, ya’ni tadqiqot jarayonida deduksiya yo‘li bilan ajratib olin-

---

gan tarixiy hodisa yoki jarayon oqibatini tajribalar natijasiga ko‘ra, 
kuzatishlarga asosan, mavjud faktik materiallarga asosan tek- 
shirish imkoniyati mavjud bolishi lozim. Oldindan ko‘ra bila olish 
kuchiga ega bo‘lgan yetarli darajadagi umumiylik kasb etishi, ya’ni 
jarayonning sodir bo‘lishidagi hodisalarni tushuntirib berishgina 
emas, balki u bilan bog‘liq barcha hodisalarni tushuntirib bera 
olishi va ayni vaqtda noma’lum bo‘lgan hodisalar haqida ham xu- 
losalar chiqarish uchun asos vazifasini bajarib berishi kerak.
Mantiqiy jihatdan bir-biriga zid mazmunda boimasligi kerak.