Metrologiya asoslari

 
1-chi kriteriy. Tajriba natijalari asosida xisoblangan d kattalik taqsimotning 
nazariy nuqtalari 
(1
/2) va 
(
/2) bilan solishtiriladi, chunonchi, ular 
normal taqsimot nuqtalariga mos tushishi lozim. d kattalikni hisoblash quyidagi 
formuladan aniqlanadi: 
d
=
,
(11.6) 
bunda
∑
| 
̅|
,
√
∑
| 
̅|
. (11.7) 
Agar xisoblangan d kattalik
(1
/2)
d
(
/2) (11.8) 
tengsizlikni qanoatlantirsa, u holda o‟lchash natijalarining normal taqsimotga 
tegishliligi xaqidagi gipoteza to‟liq bajariladi. 
 
2-chi kriteriy. Bu kriteriy bo‟yicha berilgan 
qiymatdan tajriba natijalari 
ning og‟ishi berilgan 
qiymatli ko‟rsatkichi bo‟yicha aniqlanadi. Buning uchun 
berilgan 
va n larning qiymatlari asosida 
parametrning qiymati jadvaldan 
aniqlanadi. Undan so‟ng normal taqsimot 
ning integral funksiyasi topiladi, 
binobarin, bu qiymat F(
)= (1+
) 2 qiymat asosida jadvaldan olinadi va
parametrning eksperimental qiymati quyidagi formuladan aniqlanadi: 
| 
̅| . (11.9) 
ning xisoblangan qiymatlari nazariy xisoblangan 
ning qiymatlari bilan 
solishtiriladi va og‟ishlar soni m xisoblanadi, binobarin, bunda 
< 
tengsizlik 
o‟rinli bo‟ladi.
ning qiymati nazariy og‟ish 
bilan solishtiriladi. Agar 
< 
bo‟lsa, berilgan o‟lchash qatorining taqsimlanishi normal taqsimotga zid 
kelmaydi. 
Bartaraf etilmagan muntazam xatolikning chegarasi quyidagi formuladan 
aniqlanadi:

---

61 
̅√∑
, (11.10) 
bunda 
chi bartaraf etilmagan muntazam xatolikni chegarasi, bunda P=0,95,
̅ =1,1. 
O‟lchash natijalarini ishonchli chegaralarini hisoblashda
̅
nisbatni 
xisoblaymiz. Agar 
̅
8 bo‟lsa, u holda tasodifiy xatolik xisobga olinmaydi, 
ya‟ni . Agar
̅
<8 bo‟lsa, u xolda xatolik chegaralari tasodifiy va bartaraf 
etilmagan muntazam xatolikni qo‟shish bilan aniqlanadi, bunda ular tasodifiy 
kattalik sifatida qaraladi, ya‟ni 
, 
(11.11)
bunda 
- koeffisent bo‟lib, uning qiymati tasodifiy va bartaraf etilmagan 
muntazam xatolikni o‟zaro nisbatiga bog‟liq bo‟ladi. 
- o‟rtacha arifmetik qiymat bo‟yicha o‟rtacha kvadratik xatolikni baxolash. 
va 
larining qiymati qo‟yidagi formulalardan topiladi: 
̅
√∑
(
)
;
√∑
.
/
̅
.
(11.12) 
tasodifiy va muntazam xatoliklarining chegaralari bir xil ishonchli extimollik 
bo‟yicha tanlab olinadi.