Metrologiya standartlashtirish va mahsulot sifati menejmenti

III-BOB. MAHSULOT SIFATINI YAXSHILASHDA METROLOGIK TEKSHIRUV VA NAZORATNING O’RNI

3.1 Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda standartlashtirishningning ahamiyati
O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, bozor munosabatlariga o'tish davrining dastlabki yiUarida mahsulotlar ta'minotining noritmikligi hamda ularning sifati talab darajasida emasligi hollari kuzatildi. Bu paytda mahsulotga bo'lgan talab uning yuqori sifatliligida emas, balki uni iste'mol darajasida yetarlicha sotib olish zaruriyatidan kelib chiqqan edi. Bu esa mahsulot ishlab chiqaruvchilar va mahsulotga ega bo'lgan mulkdorlar monopoliyasi paydo bo'lishiga, ichki bozorda mahsulotning qimmatlashuvi hamda arzon va sifatsiz chet el mahsulotlari bilan to"ldirilishiga olib keldi. Shunga qaramasdan, mahsulotni keng reklama (va antireklama) qilish va mahsulot sifatiga xaridor talabining ortishi, uning iste'molchi salomatligi, hayoti hamda atrof-muhitga bezararligini ta'minlovchi mezonlar doimo ortib va murakkablashib boradi. Yuqorida keltirilgan talablar mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan me 'yoriy hujjatlar (standartlar, texnik shartlar va h.k.) ishlab chiqish jarayoni uchun muhim asos bo'lib xizmat qiladi. Bunday tadbirlar natijasida ichki bozorda yuqori sifatli mahsulotlarning turlari va hajmlarining ortishi tufayli sifatsiz mahsulotlarga xaridoriarning ehtiyoji qolmaydi. Shu tariqa mahsulotning raqobatbardoshliligi ta'minlanadi. Respublika nafaqat MOH davlatlari, balki dunyodagi rivojIangan mamlakatlar bilan ham erkin savdo munosabatlariga kirishgan. Mamlakatimizdagi davlat korxonalari, hissadorlik jamiyatIari, birlashma va firmalarda ishlab chiqarilayotgan mahsulot hamda aholiga kO'rsatilayotgan xizmat turiarining yuqori sifatli 6 bo'lishi ushbu munosabatlarning kafolati sanaladi. Shuning uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulot va ko'rsatilayotgan xizmat turlarining sifati yil sayin xalqaro ahamiyat kasb etmoqda. Mahsulotlarimizning xalqaro bozorda raqobatbardosh bo'- lishi uchun ularning sifatiga ko'rsatilgan ichki bozor talablari yetarli bo'lmasligi mumkin, chunki iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda mahsulotlar sifatiga yanada yuqoriroq talablar qo'yiladi. Shuning uchun ishlab chiqariladigan mahsulotlar va ular ko'rsatadigan xizmat turlariga me'yoriy hujjatlar (standartlar, texnik shartlar va h.k.) ish lab chiqish jarayonida standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohasidagi xalqaro tajribalarni muntazam hisobga olish zarur bo'ladi. Mahsulot sifatini boshqarish, sinash va sertifikatlashtirish tizimining davlatlararo o'zaro tan olinishi hamda mahsulot sifatiga mas'ullik borasidagi qonuniy aktlar va kelishuvlar bundan mustasnodir. Xalqaro hamkorlik borasida respublikamizda ma'lum ijobiy tajribalar to'plangan. Masalan, Yevropa iqtisodiy jamiyatiga kiruvchi davlatlar ishonchini qozonish maqsadida 2900 seriyadagi mintaqaviy standartlar ishlab chiqilgan va amalda qo'llanilmoqda (bunga ISO 9000 seriyali standartlarni ko'rsatish mumkin). Mustaqillikdan so'ng milliy sertifikatlashtirish tizimida o'lchov ishlarining birligini majburiy ravishda ta'minlovchi Davlat standartlashtirish tizimi yaratildi. Ushbu standartlashtirish tizimi faoliyati davlat korxonalarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hamda tashkilotlar tomonidan bajarilayotgan xizmat turlarining tashqi va ichki bozordagi raqobatbardoshliligini ta'minlashga qaratilgan. Rivojlangan xorijiy mamlakatlarning milliy standartlariga yoki xalqaro talablarga mos keluvchi standartlar asosida mahsulot sifatini ta'minlash, mahsulot sifatini erishilgan darajada ushlab turish va kelgusida uni yaxshilash davlat ahamiyatiga molik masaladir. Bu boradagi tadbirlar bilan bir qatorda, mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi va texnologik jihozlarni (asosiy fond) yangilash asosiy vazifalardan biri hisoblanadi. Ma'lumotlarga ko'ra, AQSH, Germaniya va Yaponiya mamlakatlarida asosiy fond va texnologiyalarni yangilash ko'rsatkichi 6-8 % ga teng. Shu tufayli ishlab chiqarishda yaroqsiz mahsulotning birlik hajmi juda past. 7 Mahsulot sifat ko'rsatkichlari, ularni tadqiq etish va namuna olish uslublari ishlab chiqaruvchi, iste'molchi va davlat tekshiruvi idoralari bilan o'zaro kelishilgan barcha standartlar asosini tashkil etadi. Shu sababli standartlar ishlab chiqaruvchi va iste'molchi o'rtasidagi ishonchni hamda mahsulot sifatini ta'minlovchi kafolat rolini o'ynaydi va mahsulot ishlab chiqarishda qo'lJaniladigan me'yoriy texnik hujjatlarga kiritilgan sifat darajasini ta'minlaydi. IImiy-texnik taraqqiyot va bozar munosabatlarining rivojlanishi mahsulot va xizmat turlariga yil sayin yangidan yangi talablarni qo'yadi. Shuning bilan birgalikda, iste'molchida mahsulot s1fati haqida bilimlar darajasi va tajriba ham ortib boradi. Shu bois, harakatdagi me'yoriy texnik hujjatlardagi mahsulot sifatiga ko'rsatilgan talablar vaqt o'tishi bilan eskiradi. Shuning uchun standartlar qayta ishlanadi yoki unga fan va texnikaning rivojlanish darajasiga mos ravishda, bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqqan holda, qo'shimchalar yoki o'zgartirishlar kiritiladi. Mahsulotlar va xizmatlar turidan ichki va tashqi bozorlarda doimiy muvaffaqiyat bilan foydalanish. uchun erishilgan sifat ko'rsatkichlari darajasi doimiy o'sib boruvchi talablarni qondirishi zarur. Buning uchun erishilgan sifat ko'rsatkichlarining darajasini oshirish ustida uzluksiz ishlash kerak. Shunday qilib, ichki va tashqi bozorlar uchun raqobatbardosh mahsulot ish lab chiqarish yoki xizmat ko'rsatish sifatini boshqaruvchi biror tizim ishlab chiqish hamda undan ratsional foydalanish zaruriyati paydo bo'ladi. Sifatni boshqarish bo'yicha mavjud boshqaruv tizimlari korxona va tashkilotlar miqyosida ishlab chiqilgan bo'lib, bu tizimlar korxonada mahsulot ishlab chiqarilishi uchun zarur bo'lgan xomashyo va yordamchi materiallar, texnologik jihoz va to'ldiruvchi qismlar sifatini to'la hisobga olish imkoniyatlarini yarata olmas edi, chunki ular boshqa korxona mahsulotlari bo'lishi sababli, pirovardida, tayyor mahsulotning sifatini to'la kafolatlab bo'lmas edi. Xalqaro va mintaqaviy standart1ar esa korxonalarda raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishga imkon beradi. 8 Tashqi va xalqaro bozor uchun chiqarilayotgan mahsulotlarning sifati yuqori darajada bo'lishi bilan birgalikda, mahsulot ishlab chiqarish, saqlash, tashish, foydalanish jarayonlarida ham atrof-muhit, inson salomatligi va hayoti uchun xavfsiz bo'lishi kerak. Shu maqsadda barcha rivojlangan davlatlarda ishlab chiqarilayotgan hamda mamlakatga olib kelinayotgan mahsulotlar ixtiyoriy va majburiy ravishda, yuqorida ko'rsatilgan mezonlar asosida xavfsizligi jihatidan sertifikatlanadi. Sifatni boshqarish masalalarini o'rganish, ayniqsa, bozor munosabatlari sharoitida, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifati asosiy iste'molchi - inson salomatligiga xavfsiz bo'lishi, barcha moddiy resurslarimiz manbayi yer va atrof-muhitning ekologik muvozanatiga daxlsizlik tamoyillaridan kelib chiqishi zarur.