Mexanikada saqlanish qonunlari statika va gidrodinamika mexanik tebranishlar va to

Jismga tegishli 
 nisbat bilan o‘lchanadigan kattalikka inert 
massa deyiladi.
Massa – jismning inertlik xossasini belgilaydi, ya’ni uning kuch ta’sirida 
qanchalik tezlanish olish qobiliyatini xarakterlaydi.
Massa tushunchasi kiritilganidan so‘ng, dinamikaning ikkinchi qonuni 
quyidagicha tavsifl anadi:
Jismning olgan tezlanishi qo‘yilgan kuchga to‘g‘ri, jismning 
massasida teskari proporsional bo‘ladi:
 
(2.1)
2.1-rasm.
m
1 
m
2
1
2
Bu ifoda tabiatning shunday 
bir fundamental formula 
siki, unga 
ulkan osmon jismlari 
ning harakati 
ham, shamol uchir 
gan mayda qum 
zarrasining haraka ti ham bo‘ysunadi.
Yuqorida aytilganidek, o‘zaro 
ta’sir har doim juft bo‘ladi. Masalan, 
2.1-rasmda Alisher Bahodirga arqon 
orqali ta’sir qilsa, Bahodir ham Alisherga aks ta’sir qiladi. Natijada Alisher 
ham, Bahodir ham tezlanish oladi.

---

31
Mazkur tajriba va shunga o‘xshash hodisalarni kuzatib, dinamikaning 
uchinchi qonuni chiqariladi: 
Ta’sir har doim aks ta’sirni vujudga keltiradi. Ular son qiymati 
jihatidan bir-biriga teng bo‘lib, bir to‘g‘ri chiziq bo‘ylab qarama-
qarshi yo‘nalgan:
 
.
(2.2)
Bu kuchlar turli jismlarga qo‘yilganligidan, bir-birini muvozanatlay 
olmaydi. Ya’ni, o‘zaro ta’sirlashuvchi jismlar bu kuchlar ta’sirida alohida-
alohida tezlanish oladi:
. 
Masala yechish namunasi. F kuch ta’sirida m
1
massali jism 2 m/s
2
tezlanish oladi. m
2
massali jism esa, shu kuch ta’sirida 5 m/s
2
tezlanish oladi. 
Bu jismlar o‘zaro ulansa, ular shu kuch ta’sirida qanday tezlanish bilan 
harakatlanadi?
B e r i l g a n: F o r m u l a s i: 
Y e c h i l i s h i: 
a
1
= 2 m/s
2
a
2
= 5 m/s
2
m
1
; m
2
.
F = m
1
· a
1
; F 
= 
m
2
 · a
2
m
1
· a
1
 = m
2
 · a
2
; 
F =  (m
1
+ m
2
)· a;
m
2
a
2
= 
a = 
 = 1,43
.
Topish kerak
a – ?
Javobi: 1,43
.
1. Dinamika qonuni bo‘yicha Galiley aytgan fi krda qanday xatolik bor 
edi?
2. Inert massa deganda nimani tushunamiz?
3. O‘zingizga ma’lum bo‘lgan o‘zaro ta’sirlarni ayting va misollar keltiring.
4. O‘zaro ta’sir natijasida nega jismlar har doim ham tezligini o‘zgar-
tirmaydi?

---

32