“Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

K
bar
=
min
max
P
P
 
(10.1) 
Xronometraj qatorlarining barqaror bo‘lishi uchun haqiqiy koeffitsient 
normadagi koeffitsientdan yuqori bo‘lmasligi kerak. 
Operatsiyaga sarflanadigan vaqt me’yori va mahsulot ishlab chiqarish 
me’yori hamda operatsiya bahosi ratsenkasi hisoblanadi. Operatsiyaga 
sarflanadigan vaqt me’yori (Nv) operativ vaqtga ish joyiga xizmat ko‘rsatish 
vaqtini, dam olish va shaxsiy zaruratlar vaqtini qo‘shilishidan aniqlanadi. 
8.3. Fotoxronometraj va momentli kuzatish uslubi 
Ayni bir vaqtining o’zida ishchining vaqtidan foydalanish ko‘rsatkichlari 
bilan mahsulot birligi uchun sarflangan operativ vaqtni, ya’ni asosiy va yordamchi 
vaqtlarni aniqlash usuli fotoxronometraj deb ataladi. 
Fotoxronometraj fotografiya va xronometrajning elementlarini o‘z ichiga 
oladi. Uning fotografiya va xronometrajdan afzalligi shundaki uning yordamida 
to‘la bir ish kuni yoki uning bir qismi davomida ham fotografiya ham xronometraj 
ma’lumotlarni olish mumkin. Jumladan bir vaqtning o’zida ya’ni kuzatuv 
o‘tkaziladigan vaqt ichida ish vaqti sarfining hakikiy normativ ma’lumotlarini, 
ishchining ish vaqti va jihozdan oqilona foydalanishida zoe ketayotgan vaqtlarning 

---

68 
sababini aniqlash, operatsiyaning tarkibi va uning elementlari bo’yicha vaqt 
normativini va mahsulot ishlab chiqarish me’yorini belgilash, nihoyat, mehnat 
unumdorligini oshirish rezerflarini aniqlash hamda ularni ishlab chiqarishga joriy 
etish bo’yicha tadbirlar belgilash mumkin. 
Fotoxronometraj o‘tkazishda normalovchi dastlab fotografiya kuzatuv 
varaqasiga ishchining tayyorgarlik ishlari va ish joyiga xizmat ko‘rsatishga ketgan 
vaqtni qayd qiladi, ishchi bu ishlarni tugatib, operativ ish bilan shug‘ullana 
boshlashi bilan fotografiya o‘tkazish kuzatuv varaqasini bir chetga qo‘yib, 
kuzatuvchi xronometrajda o‘tkazish kuzatuv varaqasini to’ldirib beradi. Agar 
smena davomida biror-bir sababiga ko‘ra (ishchining ishdan chalgishi, mexanikni 
chiqarishi, mashinani remont qilish va xokazolarga kura) tanaffus qilinsa, u xolda 
normalovchi xronometraj kuzatuv varaqasini tuldirishni davom ettiradi. 
Fotoxrometraj tugagach ma’lumotlar, ikkala kuzatuv varaqasi bo’yicha 
alohida-alohida ishlab chiqilib, tahlil qilinadi va tadbirlar belgilanadi. 
Operatsiya elementlari nisbatan uzoqroq davom etadigan ish operatsiyalarini 
fotoxronometraj qilish maqsadga muvofiqdir.