“Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

T
1 
va T
2
 – bir mahsulotni ishlab chiqarish sarflanadigan vaqt, soat. 
Mehnatni ilmiy tashkil qilish tadbirlarinng iqtisodiy samaradorligi 
ko‘rsakichlarini aniqlashning ikkinchi bosqichida har bir tadbir asosida erishgan 
ishchilar soni bo‘yicha iqtisodni aniqlagan, bilgan holda mehnat unumdorligining 
o‘sish suratini aniqlaymiz. Buni quyidagi formulani qo‘llash asosida aniqlash 
mumkin: 
M
u
=(

I
s
 

100)/( I
s
-

I
s
)
Bu yerda: 

I
s
– Mehnatni ilmiy tashkil qilish tadbirlarini joriy etishda ishchilar soni 
bo‘yicha erishilgan iqtisod, kishi; 
I
s
 – umumiy ishchilar soni, kishi. 
Agar mehnatni ilmiy tashkil qilish tadbirlari kompleks tarzda joriy 
qilinganda barcha tadbirlar natijasida erishilgan ishchilar soni bo‘yicha iqtisod 
asosida umumiy tarzda mehnat unumdorligining o‘sishi aniqlanadi: 
M
u.unum
=(

I
s
 

100)/(I
s
-

I
s
)
Ishchilar soni bo‘yicha umumiy iqtisodni hamda korxonada umumiy 
mahsulot hajmining o‘sish suratini bilgan holda (rejalashtirilayotgan ish uchun) 
tadbirlarni qo‘llash natijasida mahsulot xajmining o‘sishini ham hisoblash 
mumkin: 
(foizda) 

Q=M
u.unum
/Q
umum

100  
Bu yerda: 

Q – mahsulot hajmining o‘sishi; 
Q
umum
 – rejalashtirilayotgan ish uchun yangi mahsulot hajmining umumiy o‘sish 
surati, %. 
Mehnatni ilmiy tashkil qilish tadbirlarining iqtisodiy samaradorligini 
aniqlash ko‘rsatkichlarini uslubiyatini faqatgina rejalashtirishda emas, balki 

---

146 
Normativ tekshirish korxonani istiqbolli rivojlanishiga bog‘liq ko‘pgina 
savollarning yechimini o‘z ichiga oladi. Ular tarkibiga quyidagi savollarni kiritish 
mumkin: 
1. Resurslarni normalash qobig‘ini kengaytirish. Hozirgi vaqtda asosan 
asosiy ishbay ishchi mehnati normalashtirilmoqda.Bu toifa ishchilarni mehnat 
me’yorini ishlab chiqish va ishlab chiqarishga qo‘llash, har bir ishchining «har 
birining qobiliyatiga qarab ,har birini mehnatiga qarab » prinsipi asosida ishlab 
chiqarishga qo‘shgan mehnatini ob’yektiv bahosiga bog‘liq holda olib boriladi; 
2. Resurslar me’yorlarni ishlab chiqarishni tashkiliy texnik darajasini o‘zaro 
birligini ta’minlash. Ishlab chiqarishni mukammallashtirish va uni yuqori ishlab 
chiqaruvchi texnika bilan ta’minlashni aktiv jarayoni , mehnat operatsiyalarini 
harakteri va tarkibiga hamda ularni bajarishga ketadigan vaqtni tekshirishga 
yaratilgan ishlab chiqarish sharoiti ta’sirini doimo o‘rganib borishga majbur etadi. 
Bu ishni bajarish mehnat sig‘imini kamaytirish zahiralarini topishga, ratsional 
texnologik jarayonlarni loyihalashga mukammal texnikani, texnologiyani, mehnat 
va ishlab chiqarishni tashkil etishni e’tiborga olgan holda asoslangan mehnat 
me’yorlarini ishlab chiqishga imkon yaratadi; 
3. Ilg‘or mehnat shakllarini, ilg‘or ishchilar ishining eng yaxshi usul va 
uslublarini o‘rganish va aloqada bo‘lish. Ilg‘or tajribani keng qo‘llas h ishchilarni 
ratsional mehnat usullarni qo‘lga kiritishga sharoit yaratib berish, ko‘pchilik 
ishchilarni ishlab chiqarish imkoniyatini oshirishga va shu bilan birga yanada 
asoslangan mehnat me’yorlarini ishlab chiqarishga qo‘llash imkoniyatini yaratadi; 
korxona faoliyatini tahlil qilishda ham qo‘llash mumkin. Bunda faqatgina reja 
ko‘rsatkichlarini, hisobot ko‘rsatkichlari bilan almashtirish kifoya qilinadi. Hosil 
bo‘lgan hisoblarni quyidagi shakllarga qiritish kerak bo‘ladi.