Microsoft Word 04 Kishlok xujaligida investitsion jarayonlar
Investitsiyaviy loyihasini amalga oshirish va uning monitoringini o‘tkazish tizimini
Download 4.03 Mb. Pdf ko'rish
|
9FGpxRXF4oZVzQ4RAFkIWArGCd7lguGpnEliCPmR
|
2. Investitsiyaviy loyihasini amalga oshirish va uning monitoringini o‘tkazish tizimini
yaratish. Shakllantirilgan investitsiya loyihasining samarali amalga oshirilishi, ko‘p hollarda, uni amalga oshirishning tezkor rejasining o‘z vaqtida va sifatli ishlab chiqilishiga bog‘lik bo‘ladi. Bunday tezkor reja amaliyotida investitsiya loyihalarini amalga oshirishning kalendar rejasi deb nomlanadi. 195 Investitsiya loyihasini amalga oshirishning kalendar rejasini ishlab chiqish muayyan tamoyillarga asoslanadi va muayyan ketma – ketlikda amalga oshiriladi. Quyida biz Ushbu tamoyillarni ko‘rib chiqamiz: 1. Kalendar rejaning ob'ekt tabaqalanishi (differensiyasi) bo‘yicha tamoyili kalendar rejalashtirish investitsiya loyihasining butun davriga asoslanib amalga oshirishini kerakligini ko‘zda tutadi. Loyihani amalga oshirishni kalendar rejalashtirish jarayoni uni amalga oshirishning baza muddatlariga va biznes rejada aks ettirilgan investitsiyalar oqimi jadvaliga asoslanadi. Har bir investitsiya loyihasi bo‘yicha uni amalga oshirish uchun bank tomonidan loyiha monitoringini olib boruvchi loyiha menejeri belgilanadi. 2. Kalendar rejaning vaqtinchalik tamoyili ishlab chiqish shakli bo‘yicha uning detallashtirilishining turli xil darajasini nazarda tutadi. Investitsiya loyihasini amalga oshirish bo‘yicha kalendar rejaning vaqtinchalik differensiyasining asosiy shakllari kuyidagilar hisoblanadi: - kalendar reja investitsiya loyihasini amalga oshirishning yillik jadvalini tezkor rejalashtirish natijalarini aks ettiruvchi boshlang‘ich va asosiy hujjat hisoblanadi. U (yillik jadval) bir necha yillar davomida amalga oshiriladigan loyihalar bo‘yicha rejalashtirilayotgan kalendar yil doirasida bajarilishi ko‘zda tutilayotgan ishlar hajmini o‘z ichiga qamrab oladi. Shuningdek u bir yil mobaynida amalga oshiriladigan loyihalarda loyihaning maqsadiga ko‘ra bajarilish muddati va ketma-ketligi bilan tavsiflanadi. - loyihani amalga oshirish bo‘yicha ishlarnng choraklik yoki yillik rejasi ularning ko‘rsatilgan vaqtinchalik oraliqlari doirasidagi aniq, hajmlarini qamrab oladi. Ularni ishlab chiqishning asosi bo‘lib, detallashtirishning tegishli ketma-ketligi bilan investitsiya loyihasini amalga oshirishning yillik jadvali hisoblanadi. Ishlarning choraklik rejasi yillik rejaning taqdim etilishi bilan bir vaqtda taqdim etiladi va tasdiqlanadi. - dekadali (o‘n kunlik) topshiriqlar ishlarni bajarishning oylik rejasini ketma-ket detallashtirish shakli hisoblanadi. Bizning mahalliy amaliyotda kalendar rejani tabaqalashning bu shakli kamdan-kam hollarda qo‘llaniladi. Biroq, yirik investitsiya loyihalari uchun jalb etiladigan ko‘pgina xorijiy pudratchilar kalendar rejalashtirishning bunday shaklini keng tadbiq etadilar. 3. Kalendar rejaning funksional tabaqalanishi tamoyili uning alohida funksional qismlarga bo‘linishini nazarda tutadi. Bu investitsiya loyihasini amalga oshirishning kalendar rejasini ishlab chiqish jarayonining birmuncha ma'suliyatli qismidir. Bunday bo‘linish loyihaning hajmi va amalga oshirilishi bosqichiga bog‘liqdir. Uning asosiy funksional qismlari bo‘lib kuyidagilar hisoblanadi: a) loyihani amalga oshirishga tayyorlash; b) loyiha-konstruksiya ishlari; v) moddiy texnikaviy ta'minlash; g) kurilish-montaj ishlari; d) loyihani ekspluatatsiyaga kiritish; ye) loyiha kuvvatlarini ishga tushirish; j) loyiha bo‘yicha qarzlarni qaytarish. 4. Kalendar reja zaxirasini shakllantirish tamoyili unga alohida kiritilgan ishlar muddatlarining tahlili qilingan buzilish hollarini aniqlashdan va ushbu zaxiraning loyihani amalga oshiruvchi ishtirokchilari o‘rtasida taqsimlanishidan iborat. Kalendar rejadagi har bir ish uni bajarish uchun zarur bo‘lgan vaqt bilan, ishlarning boshlanish va tugallanish muddatlari bilan tavsiflanishi kerak. Ishlab chiqilgan reja real bo‘lishligi uchun alohida ishlarni bajarishningrejalashtirilgan vaqti 75-80%dan kam bo‘lmagan ishonch bilan aniqlangan bo‘lishi kerak. Bunday ehtimollik asosida ko‘zda tutiladigan zaxira jami kalendar reja muddatining 10-12%ini tashkil etishi kerak. 5. Kalendar reja bajarilishini doimiy nazorat qilish tamoyili investitsiya loyihasini amalga oshirishning kalendar rejalashtirilishi tegishli nazorat qiluvchi blokni ham o‘z ichiga qamrab olishidan iborat. Bu tamoyilning bajarilishi uchun joriy monitoring qo‘llaniladi. Loyihani amalga oshirishning yaxshi ishlab chiqilgan kalendar rejasidan tashqari investitsiya loyihasini amalga oshirishning byudjeti ham juda muhim sanaladi. Investitsiya loyihasini amalga oshirishning samaradorligi ko‘pgina hollarda uni moliyalashtirishning asoslangan rejasi bilan 196 aniqlanadi. Amaliyotda bu moliyaviy reja «nvestitsiya loyihasini amalga oshirishning byudjeti» deb nomlanadi (yoki loyiha byudjeti). Byudjet investitsiya loyihasini amalga oshirish bilan bog‘liq xarajatlar va mablag‘lar tushumini aks ettiruvchi qisqa muddatli (bir yilgacha) tezkor moliyaviy reja sifatida o‘zini namoyon etadi. Investitsiya loyihasini amalga oshirish byudjetini ishlab chiqish ikkita asosiy vazifalarni hal etishga qaratilgan bo‘ladi: 1. Kalendar rejaning alohida bosqichlari hajmida investitsiya loyihasini amalga oshirish bo‘yicha xarajatlar hajmi va tuzilishini aniqlash. 2. Investitsiya loyihasini amalga oshirishni moliyalashtirish uchun belgilangan jami mablag‘lar hajmi doirasidagi investitsiya resurslari oqimining zarur bo‘lgan xarajatlarni qoplashini ta'minlash. Investitsiya loyihasini amalga oshirish byudjetini ishlab chiqish uchun asosiy ma'lumot xujjatlari bo‘lib kuyidagilar hisoblanadi: - investitsiya loyihasini amalga oshirishning kalendar rejasi; - alohida ko‘rinishidagi ishlarni bajarish va kalendar rejaning alohida funksional bloklari ko‘rinishida ishlab chiqilgan xom ashyolar, materiallar, moslamalar va uskunalarni sotib olish xarajatlari smetalari; - investitsiya loyihasini moliyalashtirishning umumiy strategiyasi; - loyiha biznes-rejasini ishlab chiqish bosqichida tuzilgan investitsiyalar oqimining oldindan bashorat qilingan jadvali. Investitsiya jarayoni bosqichlariga bog‘liq holda investitsiya loyihasini amalga oshirish vaqtida ikki xil ko‘rinishidagi byudjet ishlab chiqilishi mumkin: 1. Kapital sarflar va mablag‘lar tushumi byudjeti. Bu byudjet yangi kurilish bilan ob'ektning kengaytirilishi, ta'mirlanishi va texnik jihatdan qayta kurollantirilishi bilan bog‘lik kurilish-montaj ishlarini amalga oshirish bosqichida ishlab chiqiladi. 2. Joriy pul sarflari va daromadlari byudjeti. Bu byudjet investitsiyalash ob'ektini ekspluatatsiya qilish bosqichida (uning ishga tushirilishidan keyin) ishlab chiqiladi. Investitsiya loyihasini amalga oshirishning kalendar rejasi va byudjeti puxta ishlab chiqilgandan so‘ng kuzatish, tekshirish va nazorat qilish tizimiga ega bo‘lgan monitoring olib boriladi. Amalga oshirilmoqchi bo‘lgan loyiha doimiy nazorat yoki monitoringni talab etadi. Investitsiya loyihalarini amalga oshirish monitoringi tizimi investitsiya bozori kon'yukturasining doimiy o‘zgarib turishi sharoitida barcha investitsiya loyihalarini amalga oshirishning muhim joriy natijalarini doimiy kuzatib borishni ta'minlash uchun bank yoki kompaniyalarda ishlab chiqilgan mexanizm sifatida o‘zini namoyon etadi. Banklar tomonidan amalga oshirilgan investitsiya loyihalari monitoringi tizimini ishlab chiqishning asosiy maqsadi bo‘lib, investitsiya faoliyati samaradorligini keltirib chiqaruvchi rejalashtirilgan ma'lumotlarga nisbatan yuz bergan chetlanishlarni o‘z vaqtida hal etish, bu chetlanishlarni keltirib chiqaruvchi sabablarni tahlil etish va investitsiya faoliyatini me'yorlashtirish hamda samaradorligini oshirish maqsadida uning alohida yo‘nalishlarini tegishlicha tartibga keltirish bo‘yicha takliflarni ishlab chiqish hisoblanadi. Investitsiya loyihalarini amalga oshirish monitoringi tizimini yaratish kuyidagi asosiy tamoyillardan foydalanishga asoslanadi: 1. Kuzatish uchun investitsiya faoliyatining birmuncha muhim yo‘nalishini tanlash. Bu tamoyilning amalga oshirilishi kompaniya investitsiya faoliyatining maqsadli shakllantirilgan ma'lumotiga asoslanadi, shu bilan birga investitsiya loyihalarini amalga oishirish jarayonida kuzatishga tegishli bo‘lgan ushbu faoliyatning ustuvor yo‘nalishlarining aniqlanishi bilan bog‘liq holdagi real investitsiyalarning portfeli bo‘yicha ma'lumotlarga ham asoslanadi. Birinchi navbatda, kuzatish kalendar reja va byudjetning ularning asosiy bo‘limlari bo‘yicha amalga oshirilishi ustidan tashkil etilgan bo‘lishi kerak. 2. Investitsiya loyihalarini amalga oshirishning har bir yo‘nalishi bo‘yicha hisobot ko‘rsatkichlari tizimini yaratish. Ko‘rsatkichlarning bunday tizimi, birinchi navbatda, buxgalteriya hisobi va statistik hisobot ma'lumotlariga asoslangan bo‘lishi kerak. Kompaniyada alohida ko‘shimcha ko‘rsatkichlarni 197 kiritish zaruriyati paydo bo‘lganda «boshkaruv hisobi» deb nomlanuvchi tizim yaratiladi. Bu tizim tezkor buxgalteriya hisobotini to‘ldirishga xizmat kiladi va samarali boshqarish ehtiyojiga bo‘ysindirilgan bo‘ladi (investitsiya faoliyatini boshqarish bunday hollarda boshqaruv hisobining mustaqil bloki hisoblanadi). Hisobot (ma'lumot)lar ko‘rsatkichlari tizimi loyiha bo‘yicha birmuncha muhim ko‘rsatkichlar tuzilishi va hajmi bo‘yicha kalendar rejani amalga oshirish jarayonini, xarajatlar hajmi va tuzilishi bo‘yicha byudjetning bajarilishini, shuningdek ularni xususiy, qarz va jalb qilingan manbalar ko‘rinishida moliyalashtirish bo‘yicha ham aks ettirishi kerak. Hisobotlar ko‘rsatkichlari tizimida qarz oluvchilar (mijozlar) bilan olib boriladigan suhbat asosiy o‘rinni egallaydi. Qarz oluchi bilan suhbatni ushbu korxonalar bilan shug‘ullanuvchi bank xodimi olib borishi kerak, chunki u korxonada yuz beradigan holatlar to‘g‘risida yetarli tasavvurga ega bo‘ladi. Suhbatdan tashqari, bu tizimda bank xodimlari tomonidan loyiha ob'ektiga borib turish yaxshi rejalashtirilgan bo‘lishi kerak. Ob'ektni bevosita ko‘zdan kechirish va tanishish investitsiya loyihasini amalga oshirish jarayoni to‘g‘risbda aniq ma'lumotlar beradi. 3. Investitsiya loyihasini amalga oshirishning har bir yo‘nalishi bo‘yicha umumlashtirib baho beruvchi (analitik) ko‘rsatkichlar tizimini ishlab chiqish. Baholovchi ko‘rsatkichlar tizimi korxona investitsiya faoliyatining alohida yo‘nalishlari monitoringi maqsadidan kelib chiqib yaratiladi va buning uchun jalb etiluvchi ma'lumotlar (hisobotlar) ko‘rsatkichlariga asoslanadi. Ketma-ket olib boriluvchi tahlilning qulayligi uchun bu baholovchi ko‘rsatkichlar tizimi uning asosiy bo‘limlari ko‘rinishida shakllantirilgan bo‘lishi kerak. Tahlilning bunday bo‘limlari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: - investitsiya loyihasini amalga oshirish uchun moliyaviy resurslarni shakllantirish; - investitsiya loyihasini amalga oshirish uchun yo‘naltirilgan moliyaviy resurslarni o‘zlashtirilishi; - qurilish ob'ekti bo‘yicha ishlar rejasining bajarilishi; - investitsiya loyihasi bo‘yicha aktivlarning shakllanishi; - investitsiya loyihasini amalga oshirish bo‘yicha joriy samara-dorlik va boshqalar. Baholovchi ko‘rsatkichlar tizimini yaratishdagi alohida bo‘limlar doirasida ularning funksional bo‘linmalari alohida ko‘rsatilgan bo‘lishi mumkin. Bunga misol, «investitsiya loyihasini amalga oshirish uchun moliyaviy resurslarni shakllantirish» bo‘limida baholovchi ko‘rsatkichlarning kuyidagi bo‘linmalari ajratilgan bo‘lishi mumkin: - moliyaviy resurslarni jalb qilish bo‘yicha vazifani bajarish darajasi; - investitsiya loyihasini moliyalashtirishda xususiy va qarz mablag‘larining ishtirok etish darajasi; - investitsiya loyihasini moliyalashtirish manbalarining hisoboti va boshqalar. - har bir bo‘limning bo‘linmalarida birmuncha muhim baholovchi ko‘rsatkichlarning aniq ruyxati shakllantiriladi. Investitsiya faoliyati bilan shug‘ullanuvchi ko‘pgina banklarda umumiy baholovchi ko‘rsatkichlar hisob-kitobi shaxsiy elektron hisoblash mashina (ShEHM)larida maxsus dasturlar yordamida avtomatik tartibda amalga oshiriladi, shuning uchun ko‘rsatkichlarning shakllangan tizimiga bir vaqtda jalb qilingan ma'lumotlar ko‘rsatkichlari asosida ularning har birining hisob-kitob amaliyotini ishlab chiqishga to‘g‘ri keladi. Moliyalashtirish manbasining mosligi va moliyalashning ko‘rinishi ham baholovchi ko‘rsatkichlarni hisoblash usuliga ta'sir ko‘rsatadi, shuning uchun har bir tomon o‘zini baholovchi ko‘rsatkichlarni hisoblash uchun dasturli ta'minot sifatida namoyon etadi. 1. Ma'lumotlarning (baholovchi ko‘rsatkichlarning) hisobot bazasini shakllantirishning davriyligini o‘rnatish. Bunday davriylik investitsiya loyihasini amalga oshirishning kalendar rejasi va byudjetining davriyligidan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Bunday davriylikning hisobga olinishi bilan u kuyidagilarga ajratiladi: – tezkor hisobot (dekadali yoki ikki haftali); - oylik hisobot; - choraklik hisobot; - yarim yillik hisobot. 198 Yillik hisobot ko‘rsatkichlari investitsiya loyihalarini amalga oshirish joriy monitoringining ob'ekti hisoblanmaydi, chunki ko‘rsatkichlar o‘zgarishining dinamikasini oylar bo‘yicha kuzatish mumkin emas. Yuqorida ko‘rsatilgan to‘rtga tamoyillar bilan bog‘liq holda bajarilgan ishlar investitsiya loyihalarini amalga oshirish monitoringining nihoyalangan (tugallangan) ma'lumot blokini tuzishga imkon beradi. Bu ma'lumotdan, nafaqat, bank ichida, shuningdek korxonalar reytingini tuzishda ham foydalanish mumkin. 5. Ko‘zda tutilgan haqiqiy natijalardan chetlashishga olib keluvchi asosiy sabab (omil)larni tahlil etish. Tahlilning bunday jarayonida, birinchi navbatda, kalendar rejadan yoki byudjetdan «kritik chetlashuvlar» kuzatiladigan ko‘rsatkichlar ajratiladi. «Kritik chetlashuvlar» mezoni sifatida dekadali (ikki haftali) davr bo‘yicha 20% yoki undan ortiq miqdordagi chetlashishlar; oylik davr bo‘yicha 15% yoki undan ortiq foizlar; choraklik bo‘yicha esa 10% va undan yuqori bo‘lgan foizlar qabul qilinishi mumkin. 6. Alohida investitsiya loyihalarini amalga oshirish jarayonini me'yorlashtirish imkoniyatlari va zaxiralarini aniqlash. Monitoringni tashkil etishning mazkur tamoyilini amalga oshirish jarayonida zaxiralar alohida funksional bloklar ko‘rinishida va loyihalarni amalga oshirish jarayonini me'yorlashtirish bo‘yicha buyurtmachi va pudratchilarning imkoniyatlarini o‘rganish bilan qaraladi. Bunday imkoniyatlarini o‘rganish bilan qaraladi. Bunday imkoniyatlarning biri sifatida byudjetning moliyaviy zaxirasidan foydalanish ko‘rib chiqilgan bo‘lishi mumkin. 7. Alohida investitsiya loyihalaringi amalga oshirishning kalendar rejasi va byudjetning o‘zgarishi bo‘yicha takliflarni asoslash. Agar alohida investitsiya loyihalarini malaka oshirish jarayonini me'yorlashtirish imkoniyatlari cheklangan bo‘lsa (ya'ni to‘liq hajmda me'yorlashtirishga olib kelolmasalar) yoki mavjud bo‘lmasa, u holda monitoringning yakunlovchi bosqichi bo‘lib, byudjet va joriy rejalashtirilgan-kalendar rejaning asosiy xujjatlariga tegishlicha tuzatishlar kiritish bo‘yicha takliflarni asoslash hisoblanadi. Alohida hollarda investitsiya loyihasining investitsiya portfelidan «chiqishi» to‘g‘risidagi taklif asoslangan bo‘lishi mumkin. Download 4.03 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|