Microsoft Word chingiz aytmatov somon yoli ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
37
Худо қўлласа, кичкина бола омон қайтиб келади. Хабарсиз кетди дегани омон дегани, экан. Ким 
билади, қўлга тушиб кетдими, тентираб адашиб кетдими, ё ярадор бўлиб, тўқайда яшириниб 
юрибдими, ҳайтовур эртами-кечми Жайноғингиз ярқ этиб қайтиб келганда биларсиз. Бедарак 
йўқолди деганига умидсизланмайлик, эна. Дараксизгина эмас, ҳатто ўлди деб қорахат келган 
баъзи бировларнинг ҳам тирик экани маълум бўляптику. У тугул, юқориги овулларда ҳам, ҳў 
пастдаги қозоқларда ҳам шундай воқеалар бўлди, ўзингиз билиб юрибсизку, азасини очиб, 
ошини бериб бўлгандан кейин, бир куни омон-эсон қайтиб келди. У, бизнинг кичкина бола, 
омон-эсон юрибди. Юрагим сезиб турибди. Қандай қилиб тўрт кишидан биронтаси ҳам қайтиб 
келмас экан. Сабр қилайлик, эна, кутайлик. Менга қаранг, энажон, мен ҳам сизнинг 
болангизманда, аввал келинингиз бўлсам, энди ўғлингиз ўрнида ўғлингиздек кўринг. Ундай 
эмас десангиз, маъқул, бир-биримизнинг юзимизга оёқ қўйсак, унда нима бўлади. Қосимнинг 
арвоҳи гувоҳ, сизни ёлғиз ташлаб кетмайман, эна. Қолганини ўзингиз билинг...» 
Алиман гапириб бўлгач, анчагача индамай қолдик. Ўшанда майнинг ўрталари эди, 
шекилли. Узоқдан элас-элас кўринган баланд чўққини ола-була булут қоплаб, онда сонда ҳаво 
гулдурлаб, шабада елиб турарди. Ўша ярқираган вақтда баҳорги шудринг тушиб турганди. 
Қуёш шуъласига бурканган ёмғир доналари симобдек ярқираб гоҳо тоққа, гоҳо сойга кўчиб, гўё 
олам юзини юваётгандек. Ўша олислардаги ёмғирнинг салқин нафасини шамол ҳайдаб, лип-лип 
этиб жонимга ором берарди. Алиманга ҳеч нима деганим йўқ. Бироқ менинг айтадиган 
сўзларим шу ярқираган ёмғирдек соф сўзлар эди. Тунга айланган дилимга, ҳансираган жонимга 
ёруғ нур теккандек, бутун вужудим билан сенга айтдим, улуғ Ер. Шундай одамларнинг 
борлигига шукр, Ер дедим. Дунёнинг поклигига, одамнинг поклигига раҳмат дедим. Шу ола-
була булутга, ярқираган ёмғирга раҳмат дедим. Ёмғир ёғади, экин ўсади, юрт кун кўради, мен 
ҳам улар билан бирга яшайман дедим. Буларни айтганим – Алиман мени жон куйдириб, 
ҳурматлагани учунгина эмас, мени ёлғиз ташламайин дегани учун эмас, йўқ, бир кишининг 
домиризқи қаерда ўтмайди дейсан, мен суюнганда, мен фахрланганда, бошқа нарсага, инсонда 
бўлган улуғ нарсага сиғиндим. Уруш одамни қаттиққўл қилади, тошбағир, шахсиятпараст, 
ҳайвон қилади деб ким айтади? Йўқ, уруш, қирқ йил қирғин келтирсанг ҳам, нечаларнинг 
ажалини етказиб, ўртаб, қийратиб, яксон қилсанг ҳам, одамни сен тобе қилиб, бўйсундира 
олмайсан. Одам умид қилган ҳамма яхшиликларидан ажралса ҳамки, қандай бўлмасин, бировга 
яхшилик қилсам дейди, уни суяб, турғизсам дейди, уни озгина бўлса ҳам бахтли қилолсам 
дейди. 
Менинг Алиманим чинакам одам-да! Қоронғи кечада парашютга осилиб, душманларнинг 
ўртасига самолётдан сакраб тушган Жайноқ хабарсиз, дараксиз йўқ бўлди, деганига қарамай, у 
ўлмайди, у омон, у сўзсиз қайтиб келади, деб ишонгани, тилагани ким учун? Дунё унчалик 
адолатсиз эмас, деб бел боғлаши ким учун? Алиманнинг чин қалбдан айтган сўзларига мен ҳам 
ишониб, ростдан ҳам Жайноқ тирикмикин, ундай бўлса, қайтиб келса ҳам ажаб эмас, деб ёш 
болалардек умидвор бўлиб қолдим. Мен шу ҳолда ўйланиб ўтирсам, Алиман томорқага ташлаб 
кетган омоч-бўйинтуруғларимизни эслаб: «Ие, еримизни ҳайдаб битирмадикку, эна, юринг, 
тезроқ юринг, қотиб қолмасин»–деб шошириб қолди. 
Чорвоққа келсак, ҳўкизлар омочни судраган бўйича, аллақачон ариқ ёқалаб ўтлаб 
юришибди. Алиман уларни қайтариб келгач, яна ҳайдашни бошладик. Одамнииг кўнгли қизиқ 
нарсада. Бир зумда қанот боғлаб кишини олиб учади-я! Айтган сўзлари, қилган ҳаракатлари ўз 
кўнглига тўғри келса керак, Алиман, ўша урушдан олдинги қиёфасига қайтиб келгандек очилиб 
кулгани, чеҳрасини очиб сўзлагани ярашиб турибди. Нимчасини, ечиб нарироққа, ирғитиб 
юбориб, оқ кўйлагининг этагини липпа уриб, енгни шимариб, бошидаги рўмолини чаккага 
тортиб тушириб, қора тўриғ юзидан нур ёғилиб, баланд товуш билан: «Ола бош ҳўкиз, чўх! Чўх, 
чўх! Қайт, қайт, чўлоқ қуйриқ. Чўх, чўх-э!»–деб узун тасма қамчини шартиллатиб уриб, ўзича 
бақириб ер ҳайдай бошлади. Оҳ, Алиманим-эй, билсам, у мени ўксинмасин, ҳаётдан, ишдан 

---

Чингиз Айтматов. Сомон йўли (қисса)