Microsoft Word Ернинг геологик эволюцияси Мухаммадова Наргиза

Qadimgi Yapetus okeani hozirgi Shimoliy Atlantika okeanining g`arbiy 
va sharqiy qirg`oqlarini egallagan. Sharqiy qismida ularni Grampian 
burmalangan mintaqa deyiladi (Britaniya orollari va Skandinaviya). G`arbda 
esa ular Appalachi, Grenlandiya, Nyufaundlend, Uachito hududlarida 
uchraydi.
Rus va Shimoliy Amerika platformalarining bir-biriga yaqinlashuvi va 
to’qnashuvi Yapetus okeanini, umuman, bekilishiga olib keladi va bu okean 
o’rnida yangi Yer qobig`i va ikki tomonlama tuzilgan orogen hosil bo’ladi. 
Vendning oxiriga kelib geodinamik vaziyat o’zgaradi, ya’ni kengayish 
jarayonlari o’rnida hudud siqilishi, havzaning torayishi kuzatiladi va shu yo’l 
bilan okean bekiladi. Keyinchalik, kembriyda yangi hosil bo’lgan burmalangan 
o’lka riftogenez natijasida yana kengaygan, spreding jarayonlariga duchor 
bo’lib, devon davrigacha faoliyat ko’rsatgan Paleoyapetus havzasini yaratadi. 
Quyi va o’rta kembriyda bu okean sust qirg`oqlar bilan o’ralgan va hozirgi 
Atlantika okeanini eslatadi. Uning kengligi bir necha ming km ga teng 

---

40 
bo’lgan. Yuqori kembriy va quyi ordovikda okean chetlarida orollar yoylari 
paydo bo’la boshlagan. Ordovikning o’rtasida G`arbiy Gondvananing bir 
qismi, asosiy qit’adan uzilib, Avaloniy nomi bilan ma’lum bo’lgan kichik 
qit’a yaratadi.
6-rasm. Yevropa gersin burmalangan hududlarida Avalon kichik 
qit’alarining qayta tiklanishi (N.Hobman, D.Franke). . 1 — kadom 
davridagi poydevor qoldiklari; 2 — Avalon plitasi; 3 — nadviglar, 
surilmalar; 4 — paleomagnit kenglik aniqlangan joylar, gradusda 
berilgan; 5 — muzlik yotqiziqlari; 6 — Yapetus okeanining qoldig`i 
(suturasi); 7 — Tronkvist yorig`i. 
Uning Lavrentiy qit’asi tomon harakatlari Yapetus okean maydonini 
qisqartiradi. Ordovikning oxirida ushbu okean litosferasi Shimoliy Amerika 
tagiga surila boshlaydi. Natijada bu okean avval qisqarib, keyin, umuman, 
burmalangan o’lka paydo bo’ladi. Baltiya, Lavrentiya qit’alarining jipslashishi 
natijasida hosil bo’lgan Lavrussiya mezozoygacha mavjud bo’lgan. 

---

41