Microsoft Word ihyo qalb ziyouz com doc

«Albatta Bizga ro‘baro‘ bo‘lishni umid qilmaydigan, hayoti dunyoning 
o‘zigagina rozi bo‘lib, o‘sha bilan xotirlari jam bo‘lgan kimsalar hamda Bizning 
oyatlarimizdan g‘ofil qolgan kimsalar - ana o‘shalarning joylari kasb qilib 
o‘tgan gunohlari sababli do‘zaxdir» (Yunus surasi, 7-8-oyat). 
«Ular oxiratdan g‘ofil-bexabar bo‘lgan hollarida faqat hayoti dunyoning 
zohirinigina bilurlar» (Rum surasi, 7-oyat). 
«Bas, (ey Muhammad alayhissalom), siz Bizning eslatmamizdan orqa o‘girib 
ketgan va faqat hayoti dunyonigina istagan kimsalardan yuz o‘giring! Ularning 
«ilm»dan yetgan joylari mana shu (hayoti dunyo matolarinigina istash)dir» 
(Van-najm surasi, 29-30-oyatlar). 

---

Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
27
Dunyoning masolihlarini mukammal ko‘ra olish bilan dinni mukammal bila olish orasini 
jamlash oson bo‘lmagan ishlardandir. Bu Alloh taolo dunyo va oxiratda o‘z tadbirini qilib 
turish uchun barqaror qilib qo‘ygan kimsalargagina oson bo‘ladi. Ular Jabroil 
alayhissalom bilan quvvatlanadigan, biron bir ishda oqsamay, har bir ishga bemalol 
imkon topadigan, ilohiy yordamdan madad oladigan payg‘ambarlardir. Ammo qolgan 
insonlarning qalblari agar bir ish bilan mashg‘ul bo‘lsa, ikkinchisidan burilib, uni 
mukammal qila olmaydilar. 
Ilhomlanish bilan o‘rganish o‘rtasidagi va Haqni topishda so‘fiylik yo‘li bilan 
ko‘zi (ya’ni, farosati) o‘tkirlik yo‘li o‘rtasidagi farqning bayoni 
Bilingki, albatta zaruriy bo‘lmagan, qalbda ba’zi hollarda hosil bo‘ladigan ilmlarning 
yuzaga kelishi goho kutilmagan joydan tushib qolgandek, qalbga kirib qoladi. Goho 
mulohaza va ta’lim olish yo‘llari bilan qo‘lga kiritiladi. Bas, maxsus o‘rganishsiz va daliliy 
yo‘llarsiz hosil bo‘lgan ilm ilhom, deb nomlanadi. Mulohaza yo‘llari bilan hosil bo‘lgani 
esa saboq olish va fahmlash, deb nomlanadi. Endi biron-bir yo‘lsiz, o‘rganishsiz va 
bandaning harakatisiz qalbga tushib qolgani ham ikkiga bo‘linadi. Avvalgisida - banda 
ilm qanday va qaerdan hosil bo‘lganini bilmaydi. Ikkinchisida - qalbiga ilm tushib qolishi 
bilan birga ana shu ilmning qaysi sabab bilan iste’foda qilganini bilib oladi. Bu esa qalbga 
ilmni tashlaguvchi farishtani ko‘rmog‘idir. Avvalgisi ilhom va qalbga tuflash, deb 
nomlanadi. Ikkinchisi esa vahiy, deb atalib, bu payg‘ambarlarga xosdir. Avvalgisi 
Allohning do‘stlariga va sof bandalariga xosdir. Bundan ham oldingisi esa, ya’ni 
mulohaza qilish yo‘liga binoan hosil bo‘lgani ulamolarga xosdir. 
Bu xususdagi gapning to‘g‘risi shuki, albatta qalb har bir narsadagi Haqning haqiqati 
unda ravshan bo‘lmog‘ini tan oladi. Lekin u bilan haqiqat o‘rtasiga qalb oynasining 
ko‘rinmay qolishiga sabab bo‘luvchi besh narsa to‘silib qolgan. U Alloh taolo 
qiyomatgacha bo‘lishini hukm qilgan har bir narsaning naqshi solingan Lavhul mahfuz 
bilan qalb oynasi o‘rtasini to‘sib turadigan pardaga o‘xshaydi.
Ilmlar haqiqatining Lavhul mahfuz oynasi orqali qalb oynasida ko‘rinmog‘i suratning bir 
oynadan ikkinchi bir oynaga aksi tushib, unda ham ko‘rinmog‘iga o‘xshaydi. Ikki 
oynaning o‘rtasiga tushib qolgan parda goh qo‘l bilan chetga suriladi, goh esa uni 
harakatlantiradigan shamol esishi bilan chetlanadi. Xuddi shuningdek, goho mayin 
shabada esganida qalb ko‘zlaridan parda ochilib ketib, natijada Lavhul mahfuzda 
yozilgan ba’zi narsalar qalbda ravshanlashib qoladi. Bu esa goho u uxlayotgan vaqtda 
bo‘ladi. Bas, bu bilan kelajakda bo‘ladigan narsani bilib qoladi va pardaning tom, ya’ni 
mukammal ko‘tarilishi o‘lim bilan bo‘ladi. Ana shundagina parda butkul ochiladi va yana 
uyg‘oqlikda ham kashf bo‘ladi, hatto Alloh taolodan bo‘lgan maxfiy lutfu-marhamat bilan 
parda ko‘tarilib ketadi. Natijada qalblarda g‘ayb pardasi orqasidan ilm g‘aroyibotlaridan 
bo‘lgan bir narsa yaltirab ko‘rinadi. Bu goho tez, shiddatli chaqmoqqa o‘xshaydi. Goho 
esa bir chegaraga yetgunicha asta-sekin orqama-orqa kashf bo‘lish bilan bo‘ladi. Bu 
holatda doimiy turuvchilar juda oz bo‘lishadi. Ilhom ilmning o‘zida, uning o‘rni va 
sababida harakat qilib o‘rganishdan farqli bo‘lmaydi, lekin pardaning yo‘q bo‘lishi 
boralarida farqlidir. Chunki bu narsalar, ya’ni parda ko‘tarilishi bandaning ixtiyorida 
emas. Vahiy esa biror narsada ilhomdan farqli bo‘lmaydi, balki bularning hammasi ilmni 
ifoda qiluvchi farishtani mushohada qilish bilan bo‘ladi. Chunki ilm qalblarimizda 
farishtalar vositasi bilan hosil bo‘ladi. Alloh taoloning oyatida quyidagi ma’noli so‘zlar 

---

Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy