Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Xalqaro reyting kompaniyalarining «barqaror» reyting 
 bahosini olgan banklar 
«Mudis»
«Fitch reyting»
«Standart end Purs»
TIF Milliy bank 
Ipoteka bank 
G‘alla bank 
Aloqa bank 
«Turon» bank 
Kredit standart bank 
O‘zsanoatqurilish bank 
Paxta bank 
Asaka bank 
Hamkor bank 
«Ipak yo‘li» bank 
TIF Milliy bank
Kapital bank 
Shuningdek, xalqaro amaliyot negizida banklar tomonidan 
chiqarilgan qimmatli qog‘ozlarning milliy individual reyting tizimini joriy 
etish maqsadida, O‘zbekiston banklari assotsiatsiyasi tomonidan 
Markaziy bank hamda qimmatli qog‘ozlar bozori faoliyatini muvofiqlash-
tirish va nazorat qilish markazi bilan kelishilgan holda tegishli chora-
tadbirlar dasturi ishlab chiqilgan. Shunga muvofiq, 2008-yil davomida 
«Axbor-Reyting» milliy reyting agentligi tomonidan 21 ta tijorat bankiga 
turli darajadagi reyting baholari berildi. 
2008-yilda tijorat banklarining kapitallashuv darajasini yanada 
oshirish, barqarorligini ta’minlash, investitsiya jarayonlarida ishtirokini 
yanada kengaytirish, ularning erkinligini mustahkamlashga alohida e’tibor 
qaratildi. 
Kreditning obyekti har qanday pul emas, balki o‘z egalari qo‘lidagi 
bo‘sh qolgan pullardir. Kredit takror ishlab chiqarishga xizmat qilishi 
kerak. Kredit iqtisodiy o‘sishning shartidir. Iqtisodiy o‘sish ommaviy 
farovonlikni ta’minlashga xizmat qiladi. Shu bois ham, moliya-kredit 
sohasidagi jinoyatchilikka yo‘l qo‘ymaslik huquqni muhofaza qiluvchi 
organlar xodimlarining vazifalaridan biri hisoblanadi. Faqatgina yuksak 
ma’naviyatli xodimlar bank-kredit sohasidagi moliyaviy resurslarni 
suiiste’mol qilishga yo‘l qo‘ymaydilar. Huquqni muhofaza qiluvchi 
organlar mutaxassislarining ma’lumotlariga ko‘ra, 2002–2007-yillarda 
ayrim shaxslar respublikamiz iqtisodiyotida 530,7 milliard so‘m 
mablag‘ni o‘zlashtirib yuborganlar. Prokuratura organlarining aralashuvi 
bilan aybdorlar tomonidan yetkazilgan zararning 435 milliard so‘mi, ya’ni 
78 foizi qoplangan. Ko‘rinib turibdiki, bu summa iqtisodiy o‘sishga emas, 

---

 404
balki ayrim shaxslar manfaatlariga xizmat qilgan. Aybdorlarning 
aksariyati rahbar xodimlardir. Bunday insonlar respublikamizda amalga 
oshirilayotgan islohotlar g‘oyasini obro‘sizlantiradi. Shu bois, bu borada 
joylarda tegishli tushuntirish ishlarini olib borish maqsadga muvofiqdir. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 
O‘zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma 
majlisidagi 
(2010-yil 
12-noyabr)
«Mamlakatimizda demokratik 
islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish 
konsepsiyasi» nomli ma’ruzasida: «Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi 
davrida mamlakatimiz moliya-bank tizimi o‘zining barqaror va ishonchli 
ekanini isbotladi. Shu bilan birga, bu tizimning yanada mustahkamlanishi 
xususiy banklar va xususiy mulkka asoslangan lizing, sug‘urta 
kompaniyalari, kredit uyushmalari, mikromoliyaviy tashkilotlar kabi 
moliyaviy institutlarni tashkil etishning qonunchilik asoslarini 
shakllantirish hisobidan bank-moliya sohasiga xususiy kapitalni jalb 
qilish bilan ham bog‘liq. Bu esa bank va boshqa moliyaviy xizmatlar 
bozorida raqobatning kengayishi hamda mijozlarga xizmat ko‘rsatish 
sifatining oshishiga imkon beradi va eng yuksak xalqaro standartlar 
talabiga mos zamonaviy bozor infratuzilmasining rivojlanishi uchun 
sharoit yaratadi.
Ta’kidlash kerakki, «Standart End Purs», «Mudis» va «Fitch 
Reytings» kabi nufuzli xalqaro reyting agentliklari ikki yildan buyon 
O‘zbekiston bank tizimiga muttasil ravishda «barqaror» reyting darajasini 
bermoqda, ayni paytda mamlakatimizning shunday bahoga sazovor
bo‘lgan banklari soni yildan-yilga ortib bormoqda. Agar 2010-yilda 
mamlakatimizning 15 ta tijorat banki «barqaror» reytingini olgan bo‘lsa, 
hozirgi kunda ularning soni 23 taga yetdi, bu banklarning aktivlari 
yurtimiz bank tizimi umumiy aktivlarining 98 foizini tashkil etmoqda.
Ma’lumki, aholining bank tizimiga ishonchi ortib borayotgani 
banklar faoliyati samaradorligining muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi. Shu 
ma’noda, 2011-yilda depozitlarga 18 trillion so‘mdan ortiq, o‘tgan yilga 
nisbatan 36,3 foiz ko‘p mablag‘ jalb qilingani, jumladan, aholi depozitlari 
38,8 foizga oshgani ayniqsa e’tiborlidir.
Banklarning kredit portfeli tarkibi sifat jihatidan tubdan o‘zgar-
moqda. Agar 2000-yilda kredit portfelining 54 foizi tashqi qarzlar 
hisobidan shakllantirilgan bo‘lsa, 2011-yilda uning 85,3 foizi ichki 

---

 405
manbalar – yuridik va jismoniy shaxslar depozitlari hisobidan shakllan-
tirildi. Bu esa, o‘z navbatida, iqtisodiyotimiz tarmoqlariga investitsiya 
kiritish va shuning hisobidan taraqqiyotimizni ta’minlashda ichki 
imkoniyatlarimiz tobora ortib borayotganining dalilidir. 
Tijorat banklarining investitsiyaviy faolligi ortmoqda. Tijorat 
banklari qo‘yilmalarining 75 foizdan ortig‘ini uch yildan ziyod bo‘lgan 
uzoq muddatli investitsiya kreditlari tashkil etmoqda. Umuman, so‘nggi 
o‘n yilda banklarimiz tomonidan iqtisodiyotning real sektorini kreditlash 
7 barobar oshganini alohida qayd etish lozim, deb o‘ylayman. Bizning 
iqtisodiy nochor korxonalarni banklar balansiga o‘tkazib, ularni 
sog‘lomlashtirish borasida qo‘llagan noan’anaviy yondashuvimiz o‘zini 
oqladi va samaradorligini ko‘rsatdi, deb bugun to‘la asos bilan aytishimiz 
mumkin.
Hozirgi paytda banklarga berilgan 164 ta bankrot korxonadan 156 
tasida ishlab chiqarish faoliyati to‘liq tiklandi, 110 ta korxona yangi 
investorlarga sotildi. Bunday korxonalarni texnik qayta jihozlash va 
modernizatsiya qilish ishlariga tijorat banklari tomonidan 275 milliard 
so‘m miqdorida investitsiya kiritildi, natijada 22 mingdan ziyod ish o‘rni 
yaratildi»
1
, – deb ta’kidladi. 
Hozirgi vaqtda yana bir muhim masala – mamlakatimiz iqtisodiyo-