Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Real valuta kursi – o‘z mamlakatidagi va valutasiga milliy valuta 
kotirovka qilinayotgan mamlakatdagi narx o‘zgarishlarini inobatga olgan 
holda qayta hisoblangan nominal valuta kursi. 
Qayd etilgan valuta kursi – valutalar o‘rtasida rasman belgilangan 
nisbat bo‘lib, undan ko‘pi bilan 2,25 foiz og‘ishga yo‘l qo‘yiladi. 
Nisbatan moslashuvchan valuta kursi – milliy valutalar o‘rtasidagi 
rasman belgilangan nisbat bo‘lib, belgilangan qoidalarga muvofiq valuta 
kursining ozroq o‘zgarib turishiga yo‘l qo‘yadi. 
Suzib yuruvchi valuta kursi – talab va taklif ta’sirida erkin 
o‘zgaruvchi valuta kursi. Uning turlari: tuzatish kiritiladigan, suzib 
yuruvchi, boshqariladigan (MB uning tez-tez o‘zgarishiga qarab 
belgilaydi); mustaqil suzib yuruvchi (davlatning aralashmasligi). 
Xarid qobiliyatining pariteti deganda, har bir mamlakatda narx 
darajasi o‘zgarmagan taqdirda, turli valutalarning xarid qobiliyati tengligi 
tushuniladi. 
Boshqariluvchi suzish valuta kursi harakatini tezlashtirish yoki 
sekinlashtirish maqsadida valuta intervensiyalarini (xorijiy valuta sotib 
olish yoki sotishni) qamrab oladi. 
Milliy valuta kursining tushib ketishi (devalvatsiya) tovarlar eksporti 
va kapital (xorijiy investitsiyalar)ning ko‘payishiga olib keladi. Kursning 
o‘sishi (revalvatsiya) esa teskari oqibatlarga – tovarlar importi va kapital 
eksportining ortishiga olib keladi. 
Sudralib yuruvchi fiksatsiya – valuta kursining markaziy paritet 
atrofidagi o‘zgarishlari foizi sifatida belgilanishi bo‘lib, u ushbu kursning 
muayyan kattalikka muntazam ravishda kamayib borishini nazarda tutadi.
Valuta kursini belgilovchi omillar quyidagilar:
1) to‘lov balansining taqchilligi (taqchillik kamayadi – kurs oshadi); 
2) 
ichki narxlarning umumiy darajasi (narxlar tushadi – kurs 
ko‘tariladi); 

---

 656
3) mamlakat ichidagi real foizli stavka (stavka kamayadi – kurs 
pasayadi); 
4) 
inflyatsion mo‘ljallar (inflatsiya sur’atlari pasayadi – kurs 
ko‘tariladi); 
5) import bojlari va kvotalari (ularning ortishi kursning o‘sishiga olib 
keladi); 
6) eksport bojlari va kvotalari (ularning kamayishi kursning o‘sishiga 
olib keladi); 
7) eksportga bo‘lgan talab (talabning ortishi kursning o‘sishiga olib 
keladi); 
8) importga bo‘lgan talab (talabning kamayishi kursning ortishiga 
olib keladi); 
9) ishlab chiqarish, ichki talab, mehnat unumdorligi (ularning o‘sishi 
kursning ko‘tarilishiga olib keladi); 
10) pul massasi, pul taklifi (ularning kamayishi kursning oshishiga 
olib keladi); 
11) milliy va jahon bozorlarida valutaga bo‘lgan ishonch darajasi 
(iqtisodiyotning holati, siyosiy vaziyat va yuqorida sanab o‘tilgan omillar 
bilan belgilanadi).
Jahon valuta bozorining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
1) kapitalning erkin ko‘chishi; 
2) valutalar oldi-sotdisiga nisbatan qat’iy kvotalarning, kursni tartibga 
solish bo‘yicha ma’muriy choralarning yo‘qligi; 
3) bozorning transparentligi (shaffofligi) – uning barcha ishtirok-
chilariga valutalar kurslari haqida doimiy axborot berilishi. 
Kapitalning harakatini quyidagi elementlar sekinlashtiradi: 
– valuta cheklovlari; 
– ishtirokchilari uchun valuta bozoridan foydalanishda tenglikning 
yo‘qligi (milliy kompaniyalarga qaraganda yirik va millatlararo kompa-
niyalarda, tijorat banklariga qaraganda markaziy banklarda imkoniyat-
larning ko‘pligi); 
– real miqyosdagi vaqtda markaziy banklarda intervensiyalarning 
hajmi to‘g‘risidagi axborotning yo‘qligi.
Jahon valuta bozoriga muayyan xususiyatlar xosdir:
1) 
aniq jug‘rofiy chegaralar va muayyan joylashgan o‘rnining 
yo‘qligi; 
2) kecha-yu kunduz (surunkali) faoliyat ko‘rsatishi; 
3) cheklanmagan sonli ishtirokchilarning faoliyat ko‘rsatishi; 
4) tovar likvidligining yuqori darajasi. 

---

 657
Valuta bozorining konyunkturasi, avvalo, shu paytga kelib qaror 
topgan xorijiy valutaga talab va taklif bilan belgilanadi.