Microsoft Word Маруза матн Тупрок-усимлик Zionet22

Rasulov Akram Muhamedovich(1929-1984) professor A.Rasulov O‘zbekistonda 
birinchi qishloq xo‘jalik fanlari doktori, tuproqshunos olim hisoblanadi. U paxta maydonlari 
tuproqining unumdorligini oshirish, Qarshi cho‘llarini o‘zlashtirishda o‘zining ulkan 
xizmatlarini ko‘rsatgan yirik tuproqshunos-meliorator olimdir. 
Mirzajonov Qirg‘izboy Mirzajonovich (1936)Tuproq yeroziyasi va melioratsiyasi 
sohasi bo‘yicha taniqli olim, akademik hisoblanadi. Q.M.Mirzajonov O‘zbekiston tuproqlarida 
ro‘y byeradigan deflyasion jarayonlarini (shamol yeroziyasi) chuqur o‘rgangan, unga qarshi 
kurash choralarini ishlab chiqqan. SHamol yeroziyasiga uchragan tuproqlarni meliorativ 

---

11
holatlari, agrofizikaviy va agrokimyoviy xossalarini o‘rgangan. Respublika darajasida olim 
tomonidan ilmiy asoslangan tartibda ko‘plab ixota o‘rmonzorlari barpo qilindi. Uning chuqur 
ilmiy-ommabop ishlarini e’tiborga olib, Q.M.Mirzajonovni Respublika qishloq xo‘jaligi fanlar 
akademiyasiga muxbir a’zo, Nyu-York fanlar akademiyasining akademigi kabi unvonlarga 
sazovor bo‘lgan. 
 
G.N.Vыsotskiy «Tuproq va gruntdagi suv tarkibidagi yeritmalar bilan birgalikda 
bamisoli tirik organizmning qonidir.SHuning uchun ham tuproq hosil bo‘lishida suv rejimi 
birinchi o‘rinda turadi.» 
 

2- MA’RUZA:
TUPROQ HOSIL BO‘LISH JARAYONI 
 
REJA: 
1. Tuproq ona jinsining paydo bo‘lishi 
2. Magmatik, metomorfik va cho‘kindi jinslar 
3. Fizikaviy, kimyoviy va biologik nurash 
4. Tuproq xosil qiluvchi omillar 
5. Tuproqning minyeralogik tarkibi 
6. Birlamchi va ikkilamchi minyerallar 
Tuproq hosil qiluvchi ona jinslar 
Ona jinslar tuproqning minyeral asosi bo‘lib, tuproq paydo qiluvchi jinslarning mexanik, 
minyeralogik va kimyoviy tarkibi, fizik, kimyoviy fizik xossalari unda shakllanayotgan 
tuproqga bevosita ta’sir qiladi.
Tuproq ona jinsining kelib chiqish tarkibi, tuzilishi va xossalari bilan keskin farq qiladi. 
SHuning uchun tuproq bir xil unumdorlikka ega bo‘lmaydi.
Yer yuzasida asosan tekisliklarda tarqalgan va tuproq paydo qila oladigan g‘ovak holdagi 
tog‘ jinslariga tuproq ona jinslari deyiladi. 
Tuproqning paydo bo‘lishi tog‘ jinslarining nurashi va mahsulotlarining olib ketilishi va 
qayta yotqizilishi bilan bog‘liq. 
Yer yuzasida tog‘ jinslarining emirilishi, parchalanishi, o‘z o‘rnidan qo‘zg‘alishi, surilish 
jarayonlari ko‘p bo‘ladi. Yer yuzasidagi og‘irlik kuchi asosan yerning ichki qismidagi
zichlikning kattaligiga, massaning og‘irligiga va yer yuzasining qanday shakga ega ekanligiga 
bog‘liq.
Litosfyera tarkibidagi har qanday tog‘ jinsi ham ona jins bo‘la olmaydi, qachonki nurash 
jarayonida hosil bo‘lgan g‘ovak holdagi tog‘ jinslari – ruxlyaklargina ona jins bo‘lish 
xususiyatiga ega. 
Barcha tuproq paydo qiluvchi yoki ona jinslar kelib chiqishiga ko‘ra quyidagi 
gruppalarga: elyuvial, delyuvial, prolyuvial, alyuvilial, dengiz, ko‘l, muz, eol va lyoss 
yotqiziqlariga bo‘linadi.