Microsoft Word Маруза матн Тупрок-усимлик Zionet22

 
Tuproqning mexanik tarkibi 
 
Turli o‘lchamdagi zarrachalarning foiz hisobidagi nisbiy miqdoriga tuproqning mexanik 
tarkibi deyiladi. Mexanik tarkibga ko‘ra tuproqlarning fizik-mexanik, fizik-kimyoviy va 
biokimyoviy xossalari o‘zgaradi. Bu o‘z navbatida tuproq strukturasiga va unumdorligiga ta’sir 
ko‘rsatadi. Tuproqqa byeriladigan agrotexnik tadbirlar turli tuproq mexanik tarkibiga ko‘ra 
turlicha byeriladi. Agar tarkibida to‘zon va loyqa ko‘p bo‘lgan tuproqlarda ishlash qiyin. Qum 
zarrachalari ko‘p bo‘lgan tuproqlarda ishlov byerish ancha engil bo‘ladi. Tarkibida qum 
zarrachalari ko‘p bo‘lgan qum va qumoq tuproqlarda zarrachalar bir-biriga yopishmay, 

---

21
sochiluvchan bo‘ladi. Mexanik tarkibida mayda zarrachalar <0,01 mm dan kichik ko‘p bo‘lgan 
og‘ir tuproqlarning g‘ovakligi kam bo‘lib, suv o‘tkazish xususiyati yomon bo‘ladi.
Dala sharoitida tuproqlarning mexanik tarkibi “quruq” loy halqachalari yasash uslubi, 
shuningdek elakchalar yordamida aniqlanadi. 
“Quruq” uslub bilan tuproqlar mexanik tarkibini aniqlash turli o‘lchamdagi zarrachalarning 
xossalari har xil bo‘lishiga asoslangan. YA’ni, zarrachalar qanchalik mayda bo‘lsa, ularning 
yuza tortishish kuchlari, yopishqoqligi shunchalik yuqori bo‘ladi.
Tuproq mexanik tarkibining tabaqalanishi 
Mexanik tarkib nomi 
Zarrachalarni o‘lchami, (mm) 
Tosh 
>3 
SHag‘al 
3-1 
Qum 
0,5-1 
Mayda qum 
0,25-0,05 
O‘rta qum 
0,5-0,25 
Yirik qum 
1-0,5 
CHang 
0,001-0,05 
Mayda chang 
0,005-0,001 
O‘rta chang 
0,01-0,005 
Yirik chang 
0,05-0,01 
Il 
0,001-0,0005 
Kolloidlar 
< 0,0001 
 
Tuproqlar va tuproq hosil qiluvchi jinslarning granulometrik tarkibi bo‘yicha tasnifi