.
SHO‘RLANGAN TUPROQLAR
SHo‘rlangan Tuproqlar deb tarkibida qishloq xo‘jalik o‘simliklari uchun zararli
miqdorda suda oson yeruvchi tuzlar saqlovchi tuproqlarga aytiladi. Tuproqning sho‘rlanishiga
sabab bo‘luvchi suvda oson yeruvchi natriy xlor, natriy sulfat, natriy bi karbonat, natriy
karbonat, kalsiy xlor, magniy sulfat, magniy xlor.
Suvda yeriydigan minyeral moddalarning umumiy foizi 0,3 dan oshsa bunday
tuproqlar sho‘rlangan tuproqlar deyiladi. Suvda oson yeruvchi tuzlar suda yeruvchanligi
gipsga nisbatan yuqori bo‘lgan tuzlar kiritiladi. SHo‘rlangan tuproqlarga uch guruh tuproq
toifalari kiritilgan: 1) sho‘rxoklar, 2) sho‘rxokli tuproqlar va sho‘rtoblar kiradi.
SHO‘RXOKLAR Tuproqning yuza qismi va uning profilida suvda oson yeruvchi tuzlar
saqlaydigan tuproqlar sho‘rxoklar deyiladi.
SHo‘rlangan tuproqlar sho‘rxok va sho‘rxoksimon tuproqlar. Tuproq profilida
suvda yeriydigan tuzlar yig‘ilib o‘simlik o‘sishiga zaharli ta’sir qiladigan sharoitni tug‘diradi.
Agar tuproqning 0-30 sm qatlamida 0,6 % dan oshiq soda yoki 1,0 % xlorid va 2,0 % dan oshiq
sulfat birikmalari to‘plangan bo‘lsa, sho‘rxoklar deyiladi. Bu sharoitda galofitlardan tashqari
boshqa o‘simliklar o‘smaydi va rivojlanmaydi.
SHo‘rxok tuproqlar kesmasi Asa-ACsa-Csa yoki Asa-Csa tuzilishga ega. Agar tuzlar
profilning yuzasida to‘plansa - sho‘rxoksimon va pastki qatlamlarda yig‘ilsa - sho‘rxoklar
deyiladi.
SHo‘rxok tuproqlarni K.D. Glinka, N.A. Dimo, V.A. Kovda, E.N. Ivanova, V.V.
Egorov, N.G. Minashina, A.N. Sokolovskiy. O‘zbekistonda M.A. Pankov, A.M. Rasulov,
O.K. Komilov kabi olimlar o‘rgangan.
birlamchi manbai tog‘ jinslarining emirilishidan hosil bo‘lgan birlamchi minyerallarning
maydalanishi, parchalanib xlorid, sulfat, nitrat va silikat tuzlarini hosil qilishidan vujudga
kelgan.
ikkinchi manbai bo‘lib tektonik jarayonda tog‘ jinslari, ayniqsa, cho‘kindi shakllarining
yer yuzasiga chiqib, landshaftlarni tuz bilan boyitishi hisoblanadi. Yer osti suvlariga o‘tib
tuproqlarni sho‘rlantiradi.
uchinchi manbai bo‘lib, vulkonlar otilishi natijasida S1, SO
4
, SO
2
gazlari chiqaradi, tyermal va
yer osti suvlari esa tuproq yuzasiga chiqib, suvda yeriydigan tuzlarni hosil qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
