Microsoft Word Норматова Шоира darslik 11. 02 2015. doc

 
4. So‘roq olmoshlari: 
№ So‘roq turi 
Olmoshlar 
Tarjimasi 
1 Shaxsga 
Kim? 
Kто? 
2 Narsaga 
Nima? 
Что? 
3 
Belgi-
xususiyatga 
Qanday? Qanaqa? 
Qaysi? 
Какой? Какая? 
Какое? Который? 
4 Miqdorga 
Qancha? Necha ? 
Qancha? 
Сколько? 
5 Tartibga 
Nechanchi? 
Какой? 
n 
n
n 

---

100
6. Sabab-maqsadga Nega? 
Nimaga? 
Почему? 
7. O‘ringa 
Qayerda? 
Qayoqqa? 
Куда? 
8. Paytga 
Qachon? 
Когда? 
9. Mavjudlikka Qani? 
Где? 
5. Belgilash olmoshlari ikki xil ma‘noni bildiradi:
1. Jamlash: hamma, barcha, bari, jami, jamiyki, butun, yalpi. 
2. Ajratib ko‘rsatish: har bir, har kim, har nima, har qaysi. 
Belgilash olmoshlari egalik, kelishik, ko‘plik qo‘shimchalarini oladi. 
Masalan: Hammasi oldinda. Har kimning orzusi bor. 
a) hamma, barcha, har qaysi olmoshlari egalik qo‘shimchalarini 
oladi. 
b) Bu olmoshlar 1 – shaxs birlik egalik qo‘shimchalarini olmaydi. 
Shaxs Birlik Ko‘plik 
1-shaxs 
2-shaxs 
3-shaxs 
- 
Hammang 
Hammasi 
Hammamiz, har 
qaysimiz 
Hammangiz,har 
qaysingiz 
Hammalari, har qaysisi 
6. Bo‘lishsizlik olmoshlari: inkor ma ‘nosini bildiradi. 
Hosil bo‘lishi: 
Hech kim, hech nima, hech 
qanday, hech qaysi, hech qachon, hech
bir, hech narsa.
 
7. Gumon olmoshlari: narsa, belgi, voqeaning noaniqligini bildiradi. 
Ikki xil shaklda bo‘ladi: 
 
 

Allakim, allanima, allanarsa, 
allaqaysi,
allaqayer, allaqayoq, allaqancha,
allaqanday. 
 
Kimdir, nimadir, qandaydir, qaysidir,
Hech so‘zi + so‘roq olmoshi
a) Alla + so ‘roq olmoshi 
b) So ‘roq olmoshi+dir 

---

101
qanchadir.

 
 Grammatik mavzu bo‘yicha mashqlar 
 
1-mashq. Qavs ichidagi kerakli olmoshni qo‘ying. 
Sen (qaysi?/qanday?) universitetda o‘qiysan? 2. Shartnoma asosida 
o‘qish (necha?/qancha?) turadi? 3. (U/kimdir) menga qo‘ng‘iroq qildi, lekin 
telefonimda raqami chiqmadi. 4. Ingliz tilini (men/o‘zim) mustaqil 
o‘rganganman. 5. Bu kitobni (hech qayerda/ hech qachon) topa olmayapman. 
6. Lola Internet orqali O‘zbekistondagi (hamma/har bir) universitet bilan 
alohida tanishib chiqdi. 7.Oksford universiteti o‘qitish sifatiga ko‘ra 
dunyodagi kuchli o‘nlikka kiradi, yana (shu/bu) o‘nlikka kiradigan 
(qanday/qancha) universitetni bilasiz? 8. Seni yana oldin uchrashgan 
(o‘sha/shu) joyda kutaymi?
 
 2-mashq. Ajratilgan so‘z va birikmalarni olmoshlar bilan almashtiring.
1. Dryu Jilpin Faust Garvard universitetining 28-prezidenti qilib 
saylandi. …universitetning birinchi ayol rahbari edi. 
2. O‘zbekistonda Vest minster universiteti, Singapur universiteti 
kabi oliygohlar faoliyat yurityapti. …..universitetlar soni ortyapti. 
3. Mansur testni yaxshi topshira olmadi. Bunga ….aybdor, ko‘proq 
o‘qish kerak edi. 
4. Majlis zalida 1-,2-,3 – kurs talabalari yig‘ildi. …..bayram 
kayfiyatida, hursand edi. 
5. Kitob, lug‘at, daftar va uyali telefonlarni qoldiring. Testga…… 
olib kirmang.
6. Xyu Grant, Keyt Bekinseyl, Dadli Mur, Maykl Polin, Terri Jons 
kabilar ham o‘z vaqtida Oksford talabalari hisoblanishgan. ….mashhur 
aktyorlardir. 
7. Bo‘sh vaqtlarimda kitob o‘qishni yaqshi ko‘raman. Lekin hozir 
bo‘sh vaqtni….o‘tkazadiganlar kam, deyishadi. 
8. Abdulla Qodiriy noyob iste’dod egasi, serqirra shaxs edi, lekin, afsus, 
……ajoyib inson zamonasiga sig‘madi.
9. Bu kitobni 2-3 kunga berib turishim mumkin. Lekin keyin shaxsan 
..... qaytaring. 
10. Kecha stolingizda bir kitobni ko‘rgan edim, ..... menga berib tura 
olasizmi? 
3-mashq. Nuqtalar o‘rniga mos olmoshlarni qo‘ying va maqollarning 
ma’nosini izohlab bering. 
1. O‘zga elning sultoni bo‘lguncha, ..... elingning cho‘poni bo‘l. 2. 
O‘zganing toqu ravog‘idan, .... ning ayvoning yaxshi. 3. ...... narsaning otasi 

---

102
– mehnat. 4. Qo‘shning tinch – .... tinch. 5. .... yuragingga sig‘magan sir, 
o‘zganing yuragiga sig‘maydi. 6. .... o‘z qilmishidan topar. Haromdan 
yig‘ilgan – haromga ketar. 7. O‘rinsiz g‘azab – ....ga azob. 8. ...... suygan 
oshini ichadi. 9. ..... himmatiga yarasha topadi. 10. ..... o‘z aybini bilmas.