Microsoft Word Норматова Шоира darslik 11. 02 2015. doc

G R A M M A T I K A 
O‘ZBEK TILIDA NARSA-BUYUMGA, SHAXSGA, BELGIGA VA 
MIQDORGA ISHORANI BILDIRUVCHI SO‘ZLAR 
(Olmosh) 
Olmoshlar ot, sifat, son o‘rnida qo‘llanadigan, aniq lug‘aviy ma’noga 
ega bo‘lmagan so‘zlardir. O‘zbek tilida olmoshlarning quyidagi turlari bor: 
1. Kishilik olmoshlari:
Shaxs Birlik Ko‘plik 
1-shaxs Men 
Biz 
2-shaxs Sen 
Siz 
3-shaxs U 
Ular 

---

99
Bu olmoshlar kelishik qo‘shimchalarini oladi.
Masalan: mening uyim, seni hurmat qilaman, unga salom ayt, bizdan 
ruxsat so‘ra, sizga beraman, ulardan sotib oldim. 
Kelishik qo‘shimchalari qo‘shilganda bo‘ladigan o‘zgarishlar: 
Men, sen + -ni va -ning =
tovushi tushib qoladi: mening, meni. 
(Menning, menni emas). 
U +
+ -ga, -da, -dan = tovushi qo‘shiladi: unga, unda, undan (uga, 
uda, uga 
emas).
Kishilik olmoshlariga egalik qo‘shimchasi qo‘shilmaydi. 
Siz va ular olmoshi hurmat ma’nosida ham ishlatiladi. 
Masalan: O‘qituvchi, sizga rahmat! Ular mening buvimlar. 
 
2. O‘zlik olmoshi: o‘z 
Ma’nolari: a) shaxsga tegishlilik: o‘z uyi, o‘zining xonasi. Qaratqich 
kelishigi -ning bilan yoki –ning qo‘shimchasiz ishlatiladi. Agar o‘z so‘zidan 
keyin egalik qo‘shimchasi bo‘lsa, -ning ishlatilishi kerak: o‘zimizning 
universitet (o‘zimiz universitetimiz – noto‘g‘ri) 
Har uch shaxsni bildiradi: o‘zimning uyim, o`zingizning uyingiz; 
b) shaxsning yagonaligi: men o‘zim, biz o‘zimiz, siz o‘zingiz 
 
 
3. Ko‘rsatish olmoshlari: 
Bu, shu, o‘sha, ana u, mana bu, ana, mana, ushbu. 
U olmoshi kishilik olmoshiga omonim. O‘zbek tilida ularning ma’nosi 
gap ichida farqlanadi. Kishilik olmoshi kim? so‘rog‘iga, ko‘rsatish olmoshi 
qaysi? so‘rog‘iga javob bo‘ladi. Bu olmoshlar kelishik qo‘shimchalarini 
oladi. Kelishik 
qo‘shimchasi qo‘shilganda bo‘ladigan 
o‘zgarishlar: 
U, bu, shu, usbu 
+ -ga, -da, -dan = tovushi ortadi: unga,shunda