Microsoft Word Оразымбетова М

Пайдаланыл2ан 1дебиятлар. 
q. Ахметов С. {№ара3алпа3 совет поэзиясы}. Н5кис,qoii.
w. Байниязов №. {Та4 жулдызы}. Н5кис, qoio.
e. Мажитов С. {Та4ламалы шы2армалары}. Н5кис, qoyt.
r. !ле7ов %. {№ара3алпа3станда т1лим т1рбиялы3 ойларды4 31липлеси7и 
81м ра7ажланы7ы}. Н5кис, qooe.
t. Айымбетов №. {Халы3 даналы2ы}. qoii.
Тема бойынша сора7лар` 
q. С.М1житовты4 билимлендири7 тара7ында2ы хызметлери. 
w. С.М1житовты4 поэзиясында а2арты7шылы3 идеялар. 

---

e. С.М1житовты4 прозалы3 81м драмалы3 шы2армалары. 
Тапсырмалар` 
q. Илимий 1дебиятлардан конспекти жазы7. 
w. С.М1житовты43осы3ларына к5ркем тал3ы.
 
А.ДАБЫЛОВТЫ$ Д%РЕТИ&ШИЛИК ЖОЛЫ 
Жобасы` 
q. А.Дабыловты4 5мири 81м д5рети7шилик жолы. 
w. Шайыр лирикаларыны4 идеялы3-тематикалы3 ба2дары 
e. {Ба8адыр} д1станы.
XIX 1сирди4 басында 3ара3алпа3 1дебияты к5ркем с5зди4 шебери, 
халы3 мийрасынан су7сын ал2ан 1жайып шайыр 81м 3ыссахан А.Дабыловты4 
д5ретпелери менен ж1не де байыды. 
А.Дабылов qioi-жыл Тахтак5пирди4 {№ара ой} а7ылында ту7ылады. 
Аббаз д1слеп А3жа2ыста2ы Нурылла ахун медресесинде, со4 №ара3ум ийшан 
медресесинде о3ыйды. Са7атлы шайыр 3ара3алпа3 классик шайырлары, 
Шы2ыс 1дебиятыны4 д6рданаларын, халы3 д1станларын ядтан билген 81м 
3ысса жолы менен ат3ар2ан. {Он еки жасымнан 3ыссаханлы3 пенен 
шу2ылландым, бира3 ол гезде 3ысса китапларын табы7 саратанда ш5лден г6л 
излегендей 3ыйын еди. Уйы3ласам, Ша8санем менен Саятханлар т6симе 
кирету2ын еди} дейди шайыр. Оны4 китап3а 3ызы33анлы2ы соншелли 
Тахтак5пирден Шымбай2а жаяа7 жол басып келип №азы М17ликтен д1станлы3 
китаплар сатып ал2ан.
!лбетте, шайырды4 талантыны4 5си7ине а2асы Хамзаны4, 1жапалары 
*ал7а менен №азнаны4 да т1сири бол2ан. Себеби, Хамза к5плеген д1станларды 
3ысса жолы менен ат3ар2ан 81м Аббаз2а 6йреткен. Шайыр qr-qt жасларынан 
баслап 3осы3лар д5рете баслады. А.Дабылов u0 жыл2а жа3ын д5рети7шилик 
жолында 3ара3алпа3 хал3ыны4 т12дийри менен орта3 болып 81р 3ыйлы 
темаларда 3осы3лар д5ретти. Сондай-а3, ата3лы {Ба8адыр} д1станын д5ретти. 
А.Дабыловты4 д5ретпеси 3ара3алпа3 1дебияттаны7 илиминде бир3анша 
изертленди. Шайыр д5ретпеси бойынша д1слепки илимий пикирлер 
Н.Д173араевты4 мийнетинде с5з етилди. №ара3алпа3 поэзиясы бойынша 
жетик 31ниге С.Ахметовты4 илимий мийнетлеринде шайырды4 д5ретпелери 
81р т1реплеме изертленген. Илимпаз С.Нийетуллаевты4 {А.Дабыловты4 

---

творчестволы3 жолы} деген мийнети шайыр д5рети7шилигин арна7лы 
изертле7ге арнал2ан. Сондай-а3, №.Байниязовты4, №.Ж1римбетовты4, 
М.Низаматдиновты4, !.Пахратдиновты4 81м Ж.Пахратдиновты4 
мийнетлеринде шайыр поэзиясы изертленеди. 
А.Дабылов к5ркем с5зди4 шебери, бай лирикалы3 шы2армаларды4 
д5рети7шиси 81м ата3лы 3ыссахан. Шайырды4 революция2а шекемги 
3осы3лары 8а33ында илимде 81р3ыйлы пикирлер болды. Мысалы` 
С.Нийетуллаев {Аббаз совет 86киметини4 д1слепки д17иринде жаз2ан, бира3 
баспада ж1рияланба2ан халы3 арасында а7ыз-еки таралып кеткен {%ткен 
заман 3айта айналып келер ме?}, {Келинлер}, {№ыр2а шы33анда} деген 
3осы3ларында ески феодаллы3 д17ирди а4сады3} деп жазады. !лбетте, бул 
шайырды4 д5ретпелерине бир т1реплеме берилген ба8а.
Жо3арыда аты атап к5рсетилген 3осы3ларда 8еш 3андай жа4а 86кимет 
8а33ында пикирлер ушыраспайды, 81ттеки бул 3осы3лар жа4а ж1мийетлик 
д6зимнен к5п жыл бурын жазыл2ан.
Аббаз №ара3ум ийшан медресесин питкерген, 5з д17ирини4 са7атлы 
адамларынан есаплан2ан. Сонлы3тан, ол бас3а моллалар сыя3лы №аза3стан 
территориясында 81м 5з елинде бала о3ыты7, я2ный а2арты7шылы3 ислери 
менен шу2ыллан2ан. Шайырды4 {№ыр2а шы33анда} 3осы2ы усындай 
маша3атлы ислер 8а33ында жазыл2ан. Я2ный, 3ырда2ы 3аза3 шар7а балаларын 
о3ыты7 ушын моллаларды4 жол азабын тартып, ашлы33а, тона7шылы33а 
ушыра2ан, 81ттеки алату2ын мийнет 8а3ысы к5рген азапларына жетпеген. 
Шы2арма халы3ты4 турмыс шараятларын, ж1мийетлик 5мирди, тарийхый 
81дийселерди с67ретле7и менен ж6д1 3унлы.
№осы3 елден шы2ып кеткеннен баслап к5рген 81дийселерди баянла7 
т6ринде жазыл2ан.
Дос деп шы3ты3 о3ытпа33а 3аза3ты, 
Жол та7ып, ел та7ып жетпек азапты, 
*1ммесинде бир 3уда2а тапшырды3, 
Муртаза менен Рейипназар жорамды. 
№улласы, а2арты7шылы3 ислери менен шу2ылланы72а атлан2ан 
3ара3алпа3 моллалар жолда к5п азап а3ыретлер менен жетип келеди.
Дар2адан 5ткен со4 шойын жол екен, 
Аржа2ында шар7а 3аза3 мол екен, 
Яш балларын 86киметке берипти, 
О3ыйту2ын жерлери ол 6шкил екен. 
№осы3 тарийхый жа3тан да 6лкен 18мийетке ийе, себеби 3аза3, 
3ара3алпа3 бурыннан 1дебий, м1дений байланыста жасап келген. №ара3алпа3 
моллалары 3аза3 далаларын аралап, оларды4 балаларын о3ыт3ан, 86рметине 
ылайы3 бол2ан. Аббазды4 бар2ан д17иринде ол жерде жа4а сиясий 5згерислер 

---

ж6з берип, жа4а мектеплер ашыл2ан. Сонша 3ыйыншылы3 пенен бар2ан 
3ара3алпа3 моллалары елине 3айты72а м1жб6р болады.
Шайырды4 {%ткен заман 3айта айланып келер ме} 3осы2ында XX 
1сирди4 qr-qt- жылларда2ы тарийхый жа2дайлар, халы3ты4 к6н к5рис 
жа2дайлары, патша Россиясыны4 зулымлы3 сиясаты, елдеги ашаршылы3, 
а7ыры7шылы3, жа7гершилик 8.т.б 3ысметлерден азап к5рген халы3ты4 
т12дийри с5з етиледи.
Не адам 5лди т6ркимени7 жа7дан, 
Бир он жыл болып тур аласат 2а7дан, 
Кийди4из пашшайы, 81р т6рли ла7дан, 
Шадыман заманлар 3айтып келерме 
Жасым он алтыда хош болмай 7а3тым, 
Заман пейили жаман, сынба2ай са3тым, 
Николай д17ири бул 3алай бахтым, 
%ткен заманларым 3айтып келерме 
Демек, Аббаз Дабыл улы XIX 1сирди4 а3ыры XX 1сирди4 басында2ы 
3ара3алпа3 демократиялы3 1дебиятыны4 е4 к5рнекли 71киллерини4 бири. 
Себеби, ол халы3ты4 ру78ый м1дениятыны4 ра7ажланы7ына хызмет еткен 
са7атлы шайыр 81м 3ыссахан. №ыссахан сыпатында 5з репертуарына е4 8асыл 
халы3 д1станлары орын ал2ан 81м халы33а су7сын ба2ышлап келген.
Ке4ес 86кимети орна2аннан кейин, 1лбетте, т1бийий т6рде шайыр 5з 
д5рети7шилигин да7ам етти. М1млекетти4 сиясатын 6гитледи, халы3 
т12дириндеги 5згерислерди жырлады. Мысалы` {Артель болып уйымласы4}, 
{Умыт болды}, {Ударниклер}, {Школ}, {К5рип келдим} 8.т.б бир нешше 
3осы3лар д5реткен.
Аббаз д5ретпелерини4 5зине т1н 5згешелиги сонда, халы3 а7ызеки 
1дебиятыны4 6лгилерин шебер 3олланады, 1жайып те4е7лер 81м 
салыстыры7лар ар3алы с5зди4 3удирети к6шин, 31сийетин к5рсете алады. 
Аббаз Дабылов т1риплик лириканы ра7ажландыр2ан шайыр. 
{Бийбис1нем}, {А3с6йрек}, {Н17б181р}, {Оразг6л}, {!мина}, {Ш17г6л}, {Бес 
3ыз}, {Мийрихан}, {Шаниязовты4 2айраты}, {Халы3 айланды сени ту72ан 
анадан} 3осы3лары т1рийплик д5ретпелеринен есапланады.
{Мийнет майданында 5зин билдирди},
{*1р жа2ында жуптан т5рт бурым шашы} деп Мийриханды,
{Сулы7лы3 ба2ында ашыл2ан бир г6л,
Тилинен дур шаш2ан мысалы б6лбил} деп !минаны,

---

Ботак5зли жа4а ту72ан шолпандай, 
Ай с17леси са2ымланып тур2андай, 
К5рген к5з айырмай мийри 3ан2андай, деген 3атарлар ар3алы 
Н17б181рди, 
Шабыс майданында озды4 тулпардай, 
№алы4ды 3а3 жарды4 3ыран су43ардай, деп А3с6йректи 
т1рипледи.
{Бийбис1нем} 3осы2ы халы3 арасына жа2ымлы намасы менен таралып 
кеткен 3осы3ларды4 бири.
!йне он то2ызда жаса2ан жасы, 
Бес 3ыз2а барабар жумыста басы, 
Кирпик ма4лай, еки 3асты4 арасы, 
Керилген т5рт барма3 Бийбис1немни4. 
А.Дабыловты4 т1рийплик шы2армаларында мийнетте 5зин к5рсеткен 
3а8арман 8аял-3ызларды4 ерликлери сулы7лы3лары 81м ийбелиликлери менен 
3осып жырланады.
Шайыр д5рети7шилигиде пейзажлы3 лирика баслы орынды ийелейди. 
{Б181р}, {Жаз м17сими}, {Жыл киятыр}, {!ми7д1рья2а}. 8.т.б. 3осы3лары 
усылар 3атарына жатады. 
{Б181р} 3осы2ында шайырды4 ж6йрик 31леми б181р м17симине зибан 
береди.
%кше4ди к5тер, -деп 3ыс3ы то3сан2а, 
Енди н17бет бер, -деп еркин бостан2а, 
Нур шашаман, -деген ж181н аспан2а, 
№ула33а келип тур 6ни б181рди4. 
№осы3та а3шам ша3ыр2ан байы7лы жыл3ышы 3услардан баслап, шар3 
ур2ан ша2алалар, тырналар, бир3азан, 2аз 81м алмабас 6йреклер с5з етиледи. 
Жа7дырап ашыл2ан г6ллер, б5рткен 5симликлер, жымы4лас3ан жулдызлар - 
б1ри б181рди4 с1нине с1н 3осады.
Ке7лин аш2ан шын ашы3тай жамалы, 
Сулы7 яр2а мезгер т6ри б181рди4. 
{Жаз м17сими} 3осы2ында жазды4 с1ни бол2ан т1бият инам еткен жемислер, 
тор бас3ан 3а7ынлар, 3ырмызы г6ллер, ба2да м1кан еткен б6лбиллер та7ды4 
жарасы2ы а3 су43ар, туй2ынлар - улы7ма барлы3 т1бият к5рнислери 3олдан 
сыз2ан с67реттей с5з к6ши ар3алы кестеленген. 

---

Солай етип А.Дабылов миллий ояны7 д17ири 3ара3алпа3 1дебиятында 
5зини4 а2арты7шылы3 хызметлери, сулы7 сап лирикалары менен хызмет еткен 
шайырларды4 3атарына киреди.