Microsoft Word Оразымбетова М

Сора7лар 81м тапсырмалар: 
q. Х.Ахметов лирикаларыны4 идеялы3 ба2дары 3андай 
w. Шайыр лирикаларыны4 к5ркем формасына тал3ы жаса7
e. №осы3ларыны4 к5ркемлик 5згешелиги 81м тили 
Пайдаланыл2ан 1дебиятлар` 
q. Ахметов С. №ара3алпа3 совет поэзиясы. Н5кис, №ара3алпа3стан. qoii. 
2. Авторлар. Маънавият юлдузлари. Ташкент. 2002 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
№ЫССАХАНЛЫ№ТЫ; РА?АЖЛАНЫ?Ы 
 
Жобасы. 
q. Миллий ояны7 д17ири 3ара3алпа3 1дебиятында 3ыссаханлы3ты4 орны 
w. №аза3бай шайыр 81м 3ыссахан 
e. №ыссаханлы3 мектеплерини4 71киллери
XIX 1сирди4 а3ыры XX 1сирди4 басында 3ыссаханлы3 ба2дары ке4 
ра7ажланды. №ара3алпа3станда 3ыссаханлы3 мектеплерини4 бир неше т6рлери 
м1селен, {№17ендер бала} мектеби, {№азы М17лик}, {Сейфулла} мектеплери 
пайда болды. Бул мектеплер 3ара3алпа3лар арасында 5з ат3ары7шылы3 

---

жолына ийе болып танылды. *1р бир мектептен бир неше 3ыссаханлар т1лим 
ал2ан. Мысалы {№17ендер бала} мектебинен Аббаз, №аза3бай, Балтабай уса2ан 
3ыссаханлар жетилисип шы3ты. №ыссаханларды4 3ара3алпа3 1дебиятында2ы 
е4 уллы хызметлерини4 бири олар жазба 1дебиятты ра7ажландырды. Я2ный, 
классик шайырлар Берда3, !жинияз, К6нхожа шы2армаларын т6п нус3асында 
са3лап келген 81м кейинги 17лад3а жеткерген. №ыссаханлар - булар 
а7дармашылар. Олар т1репинен Х.Ясса7ийди4, Суфы Аллаярды4, На7айы 81м 
т6ркий тиллес халы3лар 1дебиятыны4 д6рданаларын 3ара3алпа3 тилине 
а7дар2ан 81м оларды ат3ар2ан. №ды4 5зине т1н ат3ары7 жолы болды. 
Ат3ары7шылы3 хызмети менен 3ыссаханлар халы3ты4 ру7хый байлы2ын 
ра7ажландырды. Екинши т1рептен халы3лар ортасында2ы 1дебий, м1дений 
байланысларды 1мелге асырды. №ыссаханлар XX 1сирди4 r0-t0-жылларына 
шекем жетип келди. №ыссаханлы3 мектебини4 со42ы 71киллери Аббаз 81м 
Сады3 шайырлар болды. !дебияттаны7 илиминде 3ыссаханлы3 8а33ында 
пикирлер ж6д1 аз. №.Айымбетовты4 {Халы3 даналы2ы} китабында 
3ыссаханларды4 генеологиялы3 кестеси 81м олар 8а33ында ма2лы7матлар 
берилген.
№17ендер бала (qioy-qoqu). Ол 3ара3алпа3 3ыссаханлы3 мектебини4 
5зине т1н мектебин жаратты 81м к5плеген ш1киртлерди жетилистирип 
шы2арды. Оны4 айры3ша хызмети сонда, ол №азы М17ликти4 шы2армаларын 
тар3аты7шы болды. Аббаз шайыр 5з с5зинде` {№17ендерди4 изине ерип 
ж6рип, 3ысса о3ып, 5нер 6йрендим}, -деп айтады. №17ендер бала qoqu-жылы 
баспашылар т1репинен атып 5лтирилди. Оны4 5лимине халы3 3ай2ырады 81м 
о2ан арнап 3осы3 шы2арады.
"а7аша паядан пая бола ма, 
Басы4а телпеги4 сая бола ма, 
№ашлары 3ыйыл2ан №17ендер бала, 
Душпанны4 о2ынан зая бола ма. 
q.№аза3бай шайыр Хожанияз улы (qii0-qo__). Миллий ояны7 
д17ири 3ара3алпа3 1дебиятында №аза3бай шайырды4 орны айры3ша. 
Себеби, ол 1кеси Хожанияз шайырды4 т1рбиясынан шы33ан, 
3ыссаханлы3ты №оразбектен 6йренген, С.Мажитов пенен 1дебий 
байланыста бол2ан шайырды4 3осы3ларында а2арты7шылы3, тарийхый 81м 
му8аббат темасында2ы бир3анша салма3лы шы2армалары мийрас болып 
3ал2ан. Ол qii0-жылы Арал те4изини4 1тирапында Хожанияз шайырды4 
ша4ара2ында д6нья2а келеди. !кеси Хожанияз шайыр 5з заманыны4 
белгили шайырларынан есаплан2ан. Мысалы оны4 {Кемал хожа}, 
{!бдирашит} деген 3осы3лары халы3 арасында к5п тар3ал2ан. Ол ескише 

---

са7атлы болып, молла Хожанияз деген ат3а ийе болды. Сол дәўирде өзи 
сыяқлы моллалар менен бирге қазақ далаларына барып бала оқытқан. Мине 
усындай мәдений орталықта тәрбияланған Қазақбай жас ўақытларынан 
баслап көркем әдебиятқа деген қызығыўшылығы айрықша болды ҳәм 
Қарақум ийшан медресесинде тәлим алған. Демек Қазақбай шайыр ең 
саўатлы уламалар қатарынан орын алған. Медреседе диний китаплар менен 
бирге көркем Шығыс классик әдебиятын үйренип көркем әдебиятқа деген 
қызығыўшылығы артты. Соның менен бирге Қазақбай шайыр өз дәўириниң 
атақлы қыссаханлары Қаўендер бала. Аббаз. Камал менен әдебий 
байланыста болып өзи де қыссаханлық пенен шуғылланған. Оның 
репертуарында {Саятхан Ҳамра}, {Ғарип ашық}, {Юсуп Ахмет}, 
дәстанлары орын ийеледи. Қазақбай халық арасына шайыр ҳәм қыссахан 
сыпатында танылған. Бирақ оның азғана қосықлары бизиң дәўиримизге 
жетип келген. Қазақбай шайыр ҳаққында Н.Даўқааевтың, Қ.Айымбетовтың 
айрым мийнетлеринде сөз етилген. Қаза3бай шайырды4 шы2армаларыны4 
тематикасы 81р 3ыйлы. Миллий ояны7 д17ири 3ара3алпа3 1дебиятында 
жетекши жанрлардан есаплан2ан т1рийип жанры шайыр д5рети7шилигинде 
шебер 3оллан2ан. {Бир 3ыз к5рдим} 3осы2ында шайыр 3ызларды4 
г5ззаллы2ын былайынша т1рийиплейди. 

Деймен магар он сегизде жаслары, 

Г 6мис тилла  киби та33ан таслары, 
*инжиден пу7 ал2ан оны4 3аслары,
Инам еткен шайларымды алмады. 
Шайырды4 лирикларында тарийхый тема тийкар3ы орынды ийелейди. 
Мысалы, {Ашлы3}, {Бола баслады} 3осы3ларында м1рдикар2а алы7, 
ашаршылы3 темалары с5з етиледи. 
Ашлы3 81ммеге тарады, 
Атшо3ай 3айда деп сорады, 
№ызыл тары жо4ыш3аны, 
Шийкили, писли жалмады. 
Шымбайда бар Халмурат бай, 
Кемба2ал ушын ж6да жай, 
Пулсыз берип ун 81м шай, 
Бизди са3лар деп турмыз. 
№аза3бай шайырды4 {Ж1бдиллеси7}, {Таза мектеп} сыя3лы 3осы3ларында 
билимлендири7, халы3ты4 м1дениятын к5тери7 уса2ан пикирлер 
к5териледи. 
М1денияты ал2а 5рлеп баратыр, 
Ш5лкемлести драм кружок театр, 
Тилсим я4лы кино ж6рип баратыр,

---

М1дениятлы ойыны бар Шымбайды4. 
Солай етип, №аза3бай шайыр 5зини4 д5рети7шилиги менен миллий 
ояны7 д17ири 3ара3алпа3 1дебиятында белгили орын ийелейди. 
Пайдаланыл2ан 1дебиятлар. 
q. Айымбетов.№. {Халы3 даналы2ы} Н5кис. {№ара3алпа3стан} qoii. 
w. Пахратдинов.! ХqХ 1сирди4 а3ыры ХХ1сирди4 басында2ы 3ара3алпа3 
1дебияты. Н5кис. Билим qooy 
Сора7лар 81м тапсырмалар. 
q. №ыссаханларды4 а2арты7шылы3 хызметлери. 
w. №аза3бай шайырды4 лирикаларыны4 тематикалы3 мазмуны.