Microsoft Word Rahmatullaeva Q

 
2. Da`standag`i’ tariyxiy so`zler 
Go`nergen so`zlerdin` tariyxiy da`wirler dawami’nda belgili bir 
tu`siniklerdin` atamalari’ retinde qollani’li’p, keyin ja`miyetlik turmi’sti’n` 
rawajlani’wi’na baylani’sli’ shi’g`i’p qalg`an bo`legin tariyxi’y so`zler
1
dep 
atag`an maqul. 
Go`nergen so`zler qatlami’ni’n` basi’m ko`pshiligin tariyxi’y so`zler 
quraydi’. Wolar turmi’sti’n` ha`r qiyli’ tarawlari’ boyi’nsha zat ha`m 
qubi’li’sti’n` atamalari’n wo`z ishine aladi’. 
«Sayatxan-Ha`mira» da`stani’ni’n` leksikasi’nda tariyxi’y so`zler 
ko`plep ushi’rasadi’. Biz wolardi’ ani’qlag`anda ha`zirgi tildin` ko`z-
qarasi’nan bahaladi’q. Da`stanni’n` tilinde ushi’rasatug`i’n tariyxiy so`zlerdi 
to`mendegidey tematikali’q toparlarg`a ajirati’p u`yrenemiz. 
1. Ma`mleketti basqari’w islerine, ha`mel, adamlardi’n` sotsialli’q jag`dayin 
bildiretug`i’n so`zler 
Mi’sali’: Bir qul yedim qulli’g`i’n`da turmisha`m (201). 
Ju`zin ko`rsem derler shahlar, sultanlar (211). 
Arzi’w a`ylep kelir mirzalar, begler (211). 
Ha`mirani’n` jani’nda ja`llati’ qizlar (211). 
Patsha qoli’n ko`terdi (211). 
Bul mi’sallardag`i’ qul, shah, sultan, mirza, beg, ja`llat, patsha 
so`zleri sol da`wirdin` tariyxi’y ko`z-qarasi’nan qarag`anda wo`risi ken` 
qollani’lg`an. Ha`zirgi sotsialli’q siyasiy jag`daydi’n` wo`zgeriwi menen bul 
so`zler go`nergen tariyxi’y so`zler topari’na kiredi. 
Bul so`zlerdin` ayi’ri’mlari’ qul, mirza, beg, sultan so`zleri adam 
atlari’nda saqlani’p qalg`an. Mi’sali’: Quljan, Qulimbet, Mi’rzabay, 
Mi’rzamurat, Jolmurza, Atabek, Aybek, Aqi’lbek, Aysultan, Sultanbay 
usag`an bir neshe adam atlari’nda ushi’rasadi’. 
Qazi’si’, mollasi’ woqip gu`rleyu`r (220). 
1
Бердимуратов Е. Ҳәзирги қарақалпақ тили. Лексикология, Нөкис, 1994, 117-бет. 

---

38