Microsoft Word Rahmatullaeva Q

1. Fonetikali’q wo`zgeshelikler 
Da`stan tilinde fonetikali’q wo`zgesheliklerde yeski wo`zbek a`debiy 
tilinin` (shag`atay tilinin`) og`uz ha`m qi’pshaq tillerinin` ta`siri sezilerli 
da`rejede ko`rinedi. 
Mi’sali’: Gel qozi’m, seni ista`rler (207). 
Da`standa a` sesi auslaut poziciyada qollani’lg`an. «A`» sesi da`stan 
tilinde so`zlerdin` barli’q wori’nlari’nda ushi’rasadi’. Al qaraqalpaq tilinin` 
tu`pkilikli so`zlerinde a` sesi auslaut poziciyada siyrek qollani’ladi’, al 
affikslerde e fonemasi’ menen almasadi’. 
«Bul jag`day qazaq ha`m tu`rkmen tillerinde de usi’nday. Al azerbayjan, 
uyg`i’r, tatar ha`m bashqurt tillerinde a` fonemasi’ affislerde de 
qollani’ladi’»
1
. 
Da`stan tilinde kelbetlik feyildin` keler ma`ha`lindegi –ar affiksinin` 
worni’na –ir//-ur formalari’ ushi’rasadi’, a sesi worni’na qisiq i, u dawi’sli’si’ 
awmasadi’: 
1
Сайтов Д. XVIII-XIX әсирлердеги қарақалпақ шайырлары’шығармаларының тили. Нөкис, 1989, 65-
бет. 
1
Убайдуллаев К. Қарақалпақ тили бойынша таңламалы’мийнетлер. Нөкис, 1976, 69-бет. 

---

41
Ha`mira aytur so`z tu`spesin arag`a (218). 
Bul yeski jazba tu`rkiy tilinin` ta`siri boli’wi’mu`mkin. Geypara 
waqi’tlarda kelbetlik feyildin` –ar//-yer formasi’–ur formasi’ menen 
almasadi’, 
a, 
e 
ashi’q 
dawi’sli’ni’n` 
worni’na 
u 
qi’si’q 
dawi’sli’si’qollani’ladi’: 
Moyni’mda marjani’m yendi u`zilur (196). 
«Sayatxan-Ha`mira» da`stani’nda siyrek jag`dayda auslaut poziciyada o` 
fonemasi’ qollani’lg`an. Bul qubi’li’s tu`rkmen a`debiy tilinde bayqaladi’: 
Woramali’n`di’ to`mo` pa`riy (202). 
Ha`zirgi qaraqalpaq a`debiy tilinde so`zdin` son`g`i’ buwi’ni’ juwan-
jin`ishkeligine qaray qosi’mtalar da juwan-jin`ishke tu`rinde jalg`anadi’: 
Bir nazalim yendi tusi’ma (203). 
Tan`lay u`nlesliginin` saqlanbawi’ ayi’ri’m menshikli atli’qlarda bar: