Mikrobiologiya fani va uning vazifasi mikrobiologiya fanining qishloq xòjaligidagi ahamiyati

Bakteriofagning tuzilishi
1 - bosh, 2 - dum, 3 - nuklein kislota, 4 - kapsid, 5 - "yoqa", 6 - dumining oqsil qoplamasi, 7 - dumaloq fibril, 8 - tikanlar, 9 - bazal plastinka
Bakteriofaglar kimyoviy tuzilishi, nuklein kislota turi, morfologiyasi va bakteriyalar bilan o'zaro ta'sirining tabiati bilan farq qiladi. Fajlar hajmi mikrob hujayralariga nisbatan yuzlab va minglab marta kichikdir.

Odatda fag zarrasi (virion) bosh va dumdan iborat. Quyruqning uzunligi odatda boshning diametridan 2-4 baravar ko'p. Bosh tarkibida genetik material - hujayra tashqarisida genni saqlaydigan kapsid - faol bo'lmagan holatdagi transkriptaz fermenti bo'lgan bir qatorli yoki ikki qatorli RNK yoki DNK mavjud.

Nuklein kislota va kapsid birgalikda nukleokapsidni tashkil qiladi. Bakteriofaglar bir yoki ikkita o'ziga xos oqsillarning bir nechta nusxalaridan yig'ilgan ikosahedral kapsidga ega bo'lishi mumkin. Odatda burchaklar oqsil pentamerlaridan iborat bo'lib, har ikki tomonning qo'llab-quvvatlashi bir xil yoki o'xshash oqsilning geksamerlaridan iborat. Bundan tashqari, fajlar shar shaklida, limon shaklida yoki pleomorf bo'lishi mumkin [12].
Quyruq yoki jarayon oqsil naychasidir - boshning oqsil membranasining davomi, quyruq tagida genetik materialni quyish uchun energiyani qayta tiklaydigan ATPaza mavjud. Qisqa jarayonga ega bo'lgan bakteriofaglar ham mavjud, ular jarayoni yo'q va filiformdir [13].
Boshi yumaloq, olti burchakli yoki novda shaklida, diametri 45-140 nm. Jarayonning qalinligi 10-40 nm va uzunligi 100-200 nm. Bakteriyofaglarning bir qismi yumaloq, boshqalari ipga o'xshash, hajmi 8 × 800 nm. Nuklein kislota ipining uzunligi u o'ralgan bosh kattaligidan bir necha baravar katta va 60-70 –m ga etadi. Jarayon mushak oqsillariga o'xshash kontraktil oqsillarni o'z ichiga olgan qobiq bilan o'ralgan ichi bo'sh naychaga o'xshaydi. Bir qator viruslarda qobiq qisqarib, tayoqning bir qismini ochib berishga qodir. Jarayon oxirida ko'plab bakteriofaglarda bazal plastinka mavjud bo'lib, undan ingichka uzun iplar yoyilib, fagning bakteriyaga birikishini osonlashtiradi. Fag zarrasidagi oqsilning umumiy miqdori 50-60%, nuklein kislotalar 40-50% ni tashkil qiladi. [14]

Faglar, barcha viruslar singari, mutlaq hujayra ichidagi parazitlardir. Ularning tarkibida o'zlarining ko'payishini boshlash uchun barcha ma'lumotlar mavjud bo'lsa-da, oqsil sintezi uchun energiya va ribosomalarni ishlab chiqarish mexanizmlari etishmayapti. Ma'lum bo'lgan fag genomlarining hajmi bir necha mingdan 498 ming tagacha juftlikgacha o'zgarib turadi (bakteriyalarni yuqtiradigan G fagining genomi) [15] [16