Mikrobiologiya fani va uning vazifasi mikrobiologiya fanining qishloq xòjaligidagi ahamiyati

N.A.KRASILNiKOV sistemasi
kobakteriyalar guruhiga birlashtirilgan.
Ko‘p hujayrali ipsimon va shilimshiq va shilimshiq bakteriyalarni
miksobakteriyalar deyiladi. Bakteriyalar shakliga qarab har xil kattalikda
bo‘ladilar. Sharsimonlarning diametri 1-2 mikron silindrsimonlarining uzunligi
1-4 mikron, eni 0,5-1 mikron bo‘lsa, oltingugurt bakteriyalarning uzunligi 50
mikrongacha boradi.
Bakteriyalarning xilma-xilligi va ko‘pligi uchun ularni o‘rganishda ma’lum
yaqin belgilarga qarab klassifikatsiyalangandir. Bunday belgilarga a)
morfologik belgilar: b) kulturada namoyon bo‘lgan belgilari: v) fiziologik
belgilari kiradi. Bakteriyalarni bir sistemaga solishda ko‘p fikrlar bo‘lgan.
N.AyuKrasilnikov bakteriyalarni xilma-xil gruppalardan iborat deb hisoblangan
va 4ta gruppaga ajratgan. 1. Aktinomisetlar. 2.Bakteriyalar;
3.miksobakteriyalar; 4.Spiroxetalar.
Ammo, Leymon va Neymonlar hamma bakteriyalar va aktinomisetlarni
Shizomisetlar degan bitta sinfga kiritib, ikkita tarkibga ajratadilar. Leymon va
Neymonlar sistematikasida bakteriyalarni oilaga bo‘lishda spora hosil qilish￾qilmasligi tashqi shaklga e’tibor beradilar, turlarga bo‘lishda fiziologik va
kulturada hosil bo‘lishi belgilarini asoso qilib oladilar. Biz ko‘pchilik munozalari
narsalarga to‘xtalib o‘tirmasdan Leymon va Neymon tomonidan tuzilgan
D.X.Bergi sistemasi
Bergining 1984 yil 9 martda nashr etilgan «Bakteriyalar
aniqlagichi»da keltirilgan eng muhim mikroorganizmlarining qisqacha tavsifini E.N.
Mishustin (1987) ta’rifi bo’yicha keltiramiz.
Aniqlagichda jami mikroorganizmlar Rgosariotae dunyosiga (gegnum) birlashtirilib, u
o’z navbatida to’rt bo’limga (divisio), bo’limlar esa sinflarga (slassis), sinflar tartiblarga
(ogdo), tartiblar oilalarga (familia), oilalar avlodlarga (genus) va avlodlar turlarga (spesies)
bo’linadi.
Mikroorganizmlar asosan, hujayra devorining bor-yo’qligi, morfologik, fiziologik va
biokimyoviy belgilari yig’indisiga qarab bo’limlarga, sinf va undan mayda (kichik)
taksonomik birliklarga bo’linadi.
Bergi Rgosariotae dunyosini to’rtta bo’limga ajratadi, ular quyidagilar:
I. Sgacilicutes bo’limi (cgacilus so’zi lotincha so’z bo’lib yupqa degani, sutes esa
po’st, teri degan ma’noni bildiradi).
Bu bo’limga grammanfiy hujayra devoriga ega, sharsimon, ipsimon yoki
tayoqchasimon bakteriyalar kiritilgan bo’lib, ular harakatchan yoki harakatsiz, endospora
hosil qilmaydi. Lekin, meva tana hosil qiluvchi miksobakteriyalar miksosporalar hosil qiladi.
Ko’payishi kurtaklanish yoki binar bo’linib sodir bo’ladi. Bo’limga 3 sinf kiradi.
I. Ssotobasteria sinfi
Bu sinf eng katta sinf bo’lib, 10 guruhni o’z ichiga oladi.
1-guruhga Spirochaetaseae va Lartosrigaseae oilalari kiradi. Saprofit, odam
va hayvonlarda yuqumli kasallik qo’zg’atadigan vakillari bor.
2-guruhga Srirllaseae oilasi kirib, qattiq, spiralsimon buralgan, tayoqcha shakliga
ega. Saprofit va parazit vakillari bor. Vdelvibrio degan vakili bakteriyalarda parazitlik
qiluvchi mayda, bir hujayrali mikroorganizmdir.
3-guruhga Rseudomonaseas (vakillari tayoqchasimon shaklga ega),
Azotobakteriaseae (vakillari oval, tayoqchasimon), Rhizobiaseas (vakillari tayoqchasimon),
Methylsossaseae (vakillari tayoqcha va sharsimon) va boshqa oilalarni o’z ichiga
kasalliklar yuzaga keltiradi va hokazo.
4-guruh Entherobakteriaseae va Vibrionaseae oilalaridan tashkil topgan bo’lib,
Esherihia, Salmonella, Shigella, Ervinia, Vibrio, Protobakterium va boshqa avlodlarni o’z
ichiga olib, ba’zi vakillari odam va hayvonlarda kasallik qo’zg’atsa, ba’zilari tuproqda,
suvda yoki epifit mikroflora shaklida uchraydi.
5-guruhga odam va hayvonlar ichida uchraydigan Vasterioidaseae oilasiga mansub
vakillar kiradi.
6-guruhga ammiakni nitratga yoki nitritlarni nitratlargacha oksidlaydigan
tayoqchasimon, sharsimon, oval shaklli Nitrobakteriaseae oilasi vakillari hamda
sharsimon, tayoqcha shaklli kapsulali va kapsula ustida temir yoki marganes
oksidlarini to’playdigan Siderocapsaseae oilasiga mansub vakillar kiradi.
7-guruhga sirpaluvchi bakteriyalar-miksobakteriyalar kirib, ular ikki tartibga kiruvchi
oilalar vakillaridan tashkil topadi. Miksobakteriyalar bir xujayrali, shilliq qavat bilan
qoplangan organizmlar. Ularning hujayra devorlari oson egiluvchan elastik bo’lib,
hujayra shaklini o’zgartirishi mumkin. Sirpanib harakatlanish xususiyatiga ega.
Rivojlanishining ma’lum davrida meva tanasi hosil qiladi.
8-guruh xlamidobakteriyalar deb atalib, bakteriya hujayrasi usti qobaq bilan o’ralgan.
9-guruhga kurtaklanuvchi yoki poyali bakteriyalar kirib, tayoqchasimon oval yoki
loviyasimon shaklli bo’ladi.
10-guruhga rikketsiya va xlamidalar deb nomlangan Rikcettsiales va Shlamidiales
tartiblari kiradi. Tayoqchasimon, sharsimon yoki ipsimon shaklga ega bo’lib, har xil yuqumli
kasalliklarga sabab bo’ladi. Masalan, Rhycketsia prawarekii toshma tif kasalligini yuzaga
keltiradi.
Fototrof bakteriyalar sharsimon, tayoqchasimon, vibrion va spiral shakllariga ega.
Hujayralari oltingugurt tomchilarini tutadi. Fototrof bakteriyalar bakterioxlorofill va
karatinoid pigmentlarga ega bo’lib, fotosintoz jarayonini amalga oshiradi. Atmosfera
molekulyar azotini o’zlashtirishi mumkin. Bular aksari suv muhiti bakteriyalaridir.
Sianobakteriyalar hujayrasi kapsula bilan qoplangan bo’lib, sirpanib harakatlanadi.
Sianobakteriyalar bir hujayrali, koloniyali va ko’p hujayrali organizmlardir. Hujayralari
sharsimon. tayoqchasimon yoki buralgan shaklga ega. Ko’p hujayralilari ipsimon shaklga ega
bo’lib, traxoma deb ataladi. Sianobakteriyalarning 1000 dan ortiq turlari mavjud bo’lib, ular
tuproqda, suv havzalarida keng tarqalgan.
Proxlorofitlar-bir hujayrali, simbioz holda yashovchi sharsimon organizmlaridir. U
sianobakteriyalarning tarkibidagi pigmenti va fotosintetik apparatini ichki tuzilishi bilan farq