Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

Axborotlarni kriptografiyali himoyalash tamoyillari. Kriptografiya – 
ma’lumotlarni o‘zgartirish usullarining to‘plami bo‘lib, ma’lumotlarni 
himoyalash bo‘yicha quyidagi ikkita asosiy muammolarni hal qilishga 
yo‘naltirilgan: 1) maxfiylik va 2) yaxlitlik. 
Maxfiylik orqali yovuz niyatli shaxslardan axborotni yashirish 
tushunilsa, yaxlitlik esa yovuz niyatli shaxslar tomonidan axborotni 
o‘zgartira olmaslik haqida dalolat beradi.
Kriptografiya tizimini sxematik ravishda quyidagicha tasvirlash 
mumkin: 
Ochiq matn 
Shifrlash 
algoritmi 
Shifrlashlangan 
matn 
Deshifrlash 
algoritmi 
Ochiq matn 
Nodir 
Rustam 

---

238 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8.5.2.- rasm. Kriptografiya tizimi tuzilishi 
Bu yerda kalit qandaydir himoyalangan kanal orqali jo‘natiladi 
(chizmada punktir chiziqlar bilan tasvirlangan). Umuman olganda, ushbu 
mexanizm simmetriyali bir kalitlik tizimiga taalluqlidir. 
Asimmetriyali ikki kalitlik kriptografiya tizimini sxematik ravishda 
quyidagicha tasvirlash mumkin (9.3. - rasm). 
Bu holda himoyalangan kanal bo‘yicha ochiq kalit jo‘natilib, maxfiy 
kalit jo‘natilmaydi. 
Yovuz niyatli shaxslar o‘z maqsadlariga erisha olmasa va 
kriptotahlilchilar kalitni bilmasdan turib, shifrlangan axborotni tiklay 
olmasa, u holda kriptotizim kriptomustahkam tizim deb aytiladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8.5.3.-rasm. Asimmetriyali ikki kalitlik kriptografiya tizimi tuzilishi