Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

autentifikatsiyalash tizimi
 
II. Disk ma’lumotlarini shifrlash tizimi 
III. Tarmoq bo‘yicha uzatiladigan ma’lumotlarni 
shifrlash tizimi
 
IV. 
Elektron ma’lumotlarni autentifikatsiyalash tizimi 
V. Tayanch axborotlarni boshqarish vositalari
 

---

240 
II. Ushbu tizimning asosiy maqsadi diskdagi ma’lumotlarni 
himoyalashdir. Bu holda mantiqiy va fizikaviy bosqichlarni ajratishadi. 
Mantiqiy bosqichda fayl asosiy obyekt sifatida bo‘lib, faqatgina ba’zi-bir 
fayllar himoyalanadi. Bunga misol qilib, arxivator dasturlarini keltirish 
mumkin. Fizikaviy bosqichda disk to‘laligicha himoyalanadi. Bunga
misol sifatida Norton Utilities tarkibidagi Diskreet shifrlovchi dasturni 
keltirish mumkin.
III. Ushbu tizimda ikki yo‘nalishni ajratish mumkin: 
• kanal bo‘yicha shifrlash, ya’ni aloqa kanallari bo‘yicha 
jo‘natiladigan barcha ma’lumotlarni shifrlash; 
• abonentlar bo‘yicha shifrlash, ya’ni aloqa kanallari bo‘yicha 
jo‘natiladigan ma’lumotlarning faqatgina mazmuniy qismi 
shifrlanib, qolgan xizmatchi ma’lumotlarni ochiq qoldirish. 
IV. Ushbu tizimda tarmoq bo‘yicha bajariladigan elektron 
ma’lumotlar almashuvida hujjatni va uning muallifini autentifikatsiyalash 
muammosi paydo bo‘ladi. 
V. Ushbu tizimda tayanch axborotlar sifatida kompyuter tizimi va 
tarmog‘ida qo‘llaniladigan barcha kriptografik kalitlar tushuniladi. Bu 
holda kalitlarni generatsiyalash, saqlash va taqsimlash kabi boshqaruv 
funksiyalarini ajratishadi. 
Simmetriyali kriptotizim asoslari. Kriptografiya nuqtayi nazaridan 
shifr – bu kalit demakdir va ochiq ma’lumotlar to‘plamini yopiq 
(shifrlangan) ma’lumotlarga o‘zgartirish kriptografiya o‘zgartirishlar 
algoritmlari majmuasidir. 
Kalit – kriptografiya o‘zgartirishlar algoritmining ba’zi-bir 
parametrlarining maxfiy holati bo‘lib, barcha algoritmlardan yagona 
variantni tanlaydi. Kalitlarga nisbatan ishlatiladigan asosiy ko‘rsatgich 
bo‘lib kriptomustahkamlik hisoblanadi. 
Kriptografiya himoyasida shifrlarga nisbatan quyidagi talablar 
qo‘yiladi: 
• yetarli darajada kriptomustahkamlik; 
• shifrlash va qaytarish jarayonining oddiyligi; 
• axborotlarni shifrlash oqibatida ularning hajmining ortib ketmasligi; 
• shifrlashdagi kichik xatolarga ta’sirchan bo‘lmasligi. 
Ushbu talablarga quyidagi tizimlar javob beradi: 
• o‘rinlarini almashtirish; 
• almashtirish; 
• gammalashtirish; 

---

241 
• analitik o‘zgartirish.