Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

3.4. Amaliy dasturiy ta’minot tasnifi 
Kompyuterning dasturiy ta’minoti orasida eng ko‘p qo‘llaniladigani 
amaliy dasturiy ta’minot (ADT)dir. Bunga asosiy sabab — 
kompyuterlardan inson faoliyatining barcha sohalarida keng 
foydalanishi, turli predmet sohalarida avtomatlashtirilgan tizimlarning 
yaratilishi va qo‘llanishidir. Amaliy dasturiy ta’minotni quyidagicha 
tasniflash mumkin.
Dasturlashtirish tizimlari – dasturlash tillarida yangi dasturlarni 
ishlab chiqishni avtomatlashtirish tizimlari. Umumiy holda dasturlash 
tilida yangi dasturlarni yaratishda quyidagilarning bo‘lishi shart:
1. Dasturni faylga yozish uchun matn tahrirlagich dasturi.
2. Kompilyator va interpretator.
3. Modullarni birlashtirib yakuniy bajariladigan kodni yaratish va 
faylga joylashtiradigan maxsus dastur.

---

89 
Bajariladigan kod – tygallangan dastur bo‘lib, uni kompyuterda 
bajarish uchun operatsion tizimning bo‘lishi kifoya. Odatda ushbu fayllar
.EXE yoki .COM kengaytmali bo‘ladi. 
3.4.1. Dasturlash tеxnologiyalarning qurollarini tasnifi 
Dasturlashtirish vositalarini tasnifi quyidagicha bo‘lishi mumkin: 
№ 
Vosita turi 
Qo‘llanish sohasi 
Namunalar 
1 
Maxsus matn 
tahrirlagich 
Dastur kodini yozish va qayta 
ishlash 
Notepad++ 
2 
Translyatorlar: 
Dasturni mashina kodiga aylantirish 
Assemblerlar 
Assembler tilidagi dasturni mashina 
kodiga aylantirish 
Macro Assembler 
(MASM), 
Turbo Assembler 
(TASM) 
Kompilyatorlar 
Dasturni to‘liq mashina kodiga 
aylantirish (Pascal, Delphi, C, 
Basic). 
C, C++, Java, 
Fortran,
Free Pascal Compiler 
(FPS) va boshqalar. 
ADT 
Muammoga 
yo‘naltirilgan 
ADT 
Sun’iy 
intellekt 
tizimlari 
Umumiy 
maqsadli 
ADT 
Multimedia 
dasturiy 
vositalari 
Ofis 
ADT 
Kichik nashriyot 
tizimlari 

---

90 
Intepretatorlar 
Dasturni qadamba-qadam mashina 
kodiga aylantirish va uni bajarish
(VBScript, JavaScript, PHP, Perl, 
Python, Ruby). 
3 
Dasturni jamlash
(link) 
Barcha modullarni bitta faylga 
jamlaydi 
4 
Sozlovchilar 
(debugger) 
Dasturdagi xato va nuqsonlarni 
aniqlashda qo‘llaniladi.
5 
Modullar 
to‘plami 
(library) 
Qism dastur va funksiyalar to‘plami
6 
Hujjatlarni 
shakllantirish 
Dasturda mavjud izohlar asosida 
uning 
uchun 
ma’lumotnomali 
hujjatlarni yaratish dasturi. 
7 
SDK -Software 
Development Kit
Operatsion tizim, uskunalar, amaliy 
dasturlar uchun qo‘shimcha ilovalar 
yaratishga 
qaratilgan 
dasturiy 
mahsulot ishlab chiqarish majmuasi. 
Driver Development 
Kits (DDK), PalmOS
Development 
Kit 
(PDK)